Хасед
15 – Жаман мінездердің он бесіншісі хасед. Хасед – өзгелерді қызғану, көре алмаушылық ету деген сөз. Аллаһу та’аланың біреуге ихсан еткен ниғметтің ол адамнан кетуін қалау хасед болады. Пайдасыз, зиян болған нәрсенің ол адамнан кетуін қалау, хасед болмайды, керісінше «Ғайрат» (жамандықтың кетуіне қайрат ету) болады. Ілімін мал-мүлік, атақ-даңққа қол жеткізу үшін, күнә істеу үшін қолданатын дін адамынан ілімінің кетуін қалау ғайрат болады. Мал-мүлкін харамға, зұлымдыққа, исламды құлатуға, бидғаттар мен күнәларды жаюда қолданатын адамның мүлкінің жоқ болуын қалау хасед болмайды, дін ғайраты болады. Бір адамның жүрегінде хасед болып, ол адам өзі бұған өкініп, мұны қаламаса бұл күнә болмайды. Көңілдегі іс, ой күнә болып саналмайды. Ойдың көңілден өтуі адамның қолында емес. Көңілінде хасед бар екеніне өкінбейтін болса және өз қалауымен хасед ететін болса күнә болып, харам істеген болады. Бұл хаседін сөзімен, іс-әрекетімен білдіретін болса, күнәсі одан да көбейеді. Хадис шәрифте: «Адам үш нәрседен құтыла алмайды: Суизан (біреу туралы жаман ойлау), тайәрә (сұмдық, бақытсыздық әкеледі деп ойлау) және хасед. Суизан еткенде оған сай әрекет жасамаңдар. Бақытсыздық, пәлекет шақырады деп күмәнданған істеріңді Аллаһқа тәуекел етіп жасаңдар. Хасад еткен адамдарыңды еш ренжітпеңдер!» делінді. Тайәрә - бір нәрсенің сұмдық, бақытсыздық шақыратынына (ырымға) сену, сұмдану деген сөз. Суизан – бір адам туралы жаман ойда болу. Осы хадистен түсінілетіні – көңілде хаседтің болуы харам емес. Бұған разы болып, оны жалғастыру харам болады.
«Хадиқа» кітабында былай делінеді: «Көңілге келетін ойлар бес түрлі болады: Біріншісі, көңілде тұрмайды, дереу жоқ болып кетеді. Бұған «хажис» делінеді. Екіншісі, көңілде біраз уақыт қалады. Бұған «хатыр» делінеді. Үшіншісі, көңілге келгенде адам оны істесем ба, істемесем ба деп екі ойлы болады. Бұған «хадисун-нәфс» делінеді. Төртіншісі, көңілге келгенде адам оны істеуге шешім қабылдайды. Бұған «Хәмм» делінеді. Бесіншісі, көңілге келгенде адам оны істеу үшін өзін мәжбүрлейді. Бұған «азм» және «жәзм» делінеді. Ойдың бірінші үш түрін періштелер амал дәптерімізге жазбайды. Хәмм, хасана (жақсы) болса жазылады. Сәйиә (жаман) болып, бірақ тәрк етілсе тағы сауап жазылады. Егер істесе бір күнә жазылады». Істемесе, бұл да кешіріледі. Хадис шәрифте: «Көңілге келген жаман нәрсе айтылмайынша және оған сай әрекет жасалмайынша кешіріледі» делінген. Адамның көңіліне күпір немесе бидғатқа байланысты бір ой келген кезде, ол ойға өкініп, одан дереу теріс айналса, бұл ой күпір болмайды. Бірақ, көп жылдан кейін кәпір болуға шешім қабылдаса, тіпті бұны бір шартқа байласа, бұған шешім қабылдаған сәттен бастап кәпір болады. Көп жылдан кейін бір кәпірге тұрмысқа шығамын деп ниет еткен әйел де осындай.
[Харам істеудің күнәсі, істеуге шешім қабылдаудан да үлкен. «Харам» Аллаһу та’аланың тыйым салған нәрсесі деген сөз. Күнә - харам істегенге берілетін жаза деген сөз. Күнә істеу - жаза және азап берілуіне себеп болатын бір нәрсе жасау, яғни харам істеу деген сөз. «Сауап» жақсылық пен ғибадат еткен адамға ахиретте берілетін сияпат, марапат дегенді білдіреді. Аллаһу та’ала, дүниеде жақсылық жасап, ғибадат еткендерге ахиретте сауап беретінін уәде еткен. Жақсылық пен ғибадат жасағандарға ахиретте сауаптың берілуі уәжіп және қажетті емес. Аллаһу та’ала мейірім етіп бұларға ахиретте сауап беретінін уәде еткен. Аллаһу та’ала уәдесінен қайтпайды, сөзсіз орындайды.]
Хадис шәрифте: «Адам харам істеуді көңілінен өткізіп, Аллаһтан қорқып істемесе, еш күнә жазылмайды. Харамды істеген кезде бір күнә жазылады» делінген.
Кәпір болуға және бидғатшы болуға ниет ету харам болады. Бұлай ниет еткен сәттен бастап сондай болады.Өйткені бұл екі ниеттің өзі жаман, өзі харам. Харам істеу ойы харамға себеп болғаны үшін жаман болып табылады. Ойдың өзі жаман емес, оны істеу, іске асыру жаман. Бір мұсылман ойына келген жамандықты істемеген кезде харамның және күнәнің оған жазылмауы Аллаһу та’аланың бұл үмбетке болған мейірімділігінен және Мұхаммед алейһиссаламға көрсеткен құрметінің нәтижесі. Осы рахмети-илаһиә (Аллаһтың мейірімі) тек оның үмметіне тән.
Адам, басқа біреудің қолындағы ниғметтің одан кетуін қаламай, сондай ниғметтің өзінде де болуын қаласа, бұл хасед болмайды. Бұған «ғыбта» (қызығу, соған ұқсауға тырысу, әуестену) делінеді. Ғыбта жақсы мінезге жатады. Исламның үкіміне, яғни парыздарын орындауға және харамдардан тыйылуға мән беретін, мойынсұнатын салих адамға ғыбта ету уәжіп болады. Дүниелік табыстарда өзінен жоғары тұратындарға ғыбта ету тәнзиһан мәкрүһ болады.
Хадис шәрифте: «Аллаһу та’ала мұсылман құлына ғайрат (оның жамандыққа берілуіне разы болмайды) етеді. Мұсылман да мұсылманға ғайрат етеді» деп бұйырылды. Аллаһу та’ала ғайратына орай арсыздықты, жезөкшелікті харам еткен. Аллаһу та’ала: «Ей, Адам ұлдары! Сендерді өзім үшін жараттым. Қалған барлық нәрсені сендер үшін жараттым. Сен үшін жаратқан нәрселерім, сені өзім үшін жаратылған болғандығыңнан қайтармасын және қараңғылыққа түсіріп, уақытыңды алмасын» деп бұйырды.
Тағы бір хадис құдсиде: «Сені өзім үшін жараттым. Басқа нәрселермен алданып отырма! Ризығыңа кепілмін. Өзіңді ренжітпе!» деп бұйырған. Юсуф алейһиссаламның «Сұлтанның қасында менің атымды айт!» деп айтуы ғайрати-илаһиеге тиіп, оның жылдар бойы зынданда жатуына себеп болды. Ибраһим алейһиссаламның ұлы Исмаилдың дүниеге келуіне қуануы ғайрати-илаһиеге тиіп, осы ұлын құрбан етуін әмір етті. Аллаһу та’ала сүйікті құлдарына, кейбір әулиелеріне осындай ғайрат еткені көрілген. «Ғайрат» - бір адамда болған ақысын, басқамен ортақ етуді қаламау деген сөз. Аллаһу та’аланың ғайрат етуі, құлының жаман, жиіркенішті нәрсе істеуіне разы болмауы. Құлдың міндеті қалағанын істеу емес. Оған құлшылық ету. Оның әмірлері мен тыйымдарына мойынсұну. Қалаған нәрсесін жасау тек Аллаһу та’алаға тән, тек Оның ғана ақысы. Құлдың өз қалауын жасауы, күнә істеуі Аллаһу та'аланың ақысына ортақ болған болады. Мұсылманның күнә істеуде өз-өзіне ғайрат етуі, яғни өзін сол күнәдан қызғануы керек. Бұл амал, күнә істегенде қобалжуы, жүрегінің ұруы (дүрсілі), қысылуымен іске асады. Мұсылманның жүрегі (көңілі) Аллаһу та’аланың үйі және көркем мінездің мекені. Жүрегінде жаман, жиіркенішті нәрселерге орын беру, жиіркеніштілерді әдеміге ортақ еткен болады. Жүректің бұған разы болмауы, қысылып, қарсы болуы ғайрат болады.
Ансарлардың басшысы болған Са’д бин Убадә “радиаллаһу та'ала анһ”: «Йа Расулаллаһ! Әйелімді бөтен еркекпен бір төсекте көрсем, төрт куәгер көрмесе өлтіре алмаймын ба?» дегенде, «Иә, өлтіре алмайсың» деген жауап алды. Са’д бұған жауап ретінде, «төрт куәгер қажет болса да, бұған шыдай алмаймын, дереу өлтіремін,» дегенде Расулуллаһ “саллаллаһу алейһи уәсәлләм”: «Басшыларыңның сөзін тыңдаңдар! Ол өте ғайур (қызғаншақ). Мен одан да асқан ғайурмын. Ал Аллаһу та’ала менен де өткен ғайратты» деді. Яғни ондай ғайрат болмайды. Мен одан асқан ғайратты болсам да исламның сыртына шықпаймын. Аллаһу та’ала ең ғайратты болса да мұндай арсыздықтың (жезөкшеліктің) жазасын дереу бермейді, дегісі келді. Са’дтың жаза беруде құқылы болса да, асығуының дұрыс емес екендігіне ишара етті. Харам істеп жатқанда көрген әр мұсылманның дереу тазир (қайтару) жазасын қолдануы керек. Көргендердің, харам істелгеннен кейін қолдануы жаиз емес. Ол кезде, тек үкіметтің немесе қазының (соттың) тазир етуі қажет болады. Зина жасап жатқанды көріп өлтіргеннің, сотта төрт куәгер әкеліп көрсетуі керек. Тек ант етуі қабыл етілмейді. Төрт куәгер әкеле алмаса, өлтірген адам, қазы тарапынан жазаға тартылады.
Әйелдің ортағына ғайрат етуі жаиз емес. Расулуллаһ “саллаллаһу алейһи уәсәлләм” бір түні хазреті Айшаның бөлмесінен шықты. Хазреті Айша “радиаллаһу та’ала анһа” оны әйелдерінің біріне кетті деп ойлап ғайрат етті. Расулуллаһ “саллаллаһу алейһи уәсәлләм” қайтып келгенінде хазреті Айшаның ренжігенін түсініп: «Ғайрат еттің бе?» деп сұрады? «Мен сияқты бір бейшара, сіз сияқты жаратылыстардың ең құрметтісі, жаратылғандардың ең қайырымдысы болған адам үшін ғайрат етпей ме,» деді. Бұған жауап ретінде Расулуллаһ: «Шайтанның уәсуәсасына еріпсің» деді. «Менің жанымда шайтан бар ма, Йа Расулаллаһ?» дегенде, «Иә, бар!» деді. «Ей, Аллаһтың Расулы! Шайтан сіздің қасыңызда да бар ма?» деп сұрағанында: «Иә, менің жанымда да бар. Бірақ, Аллаһу та’ала, мені оның уәсуәсаларынан қорғауда» деді. Яғни, менің шайтаным мұсылман болған. Маған жақсы нәрселерді еске түсіреді. Бір хадис шәрифте: «Аллаһу та’ала ешкімге бермеген екі ниғметті маған берді: Шайтаным кәпір еді. Оны мұсылман етті. Исламды жаюда барлық әйелдерімді маған көмекші етті» делінген. Адам алейһиссаламның шайтаны кәпір еді. Әйелі хазреті Хауа, жаннатта шайтанның антына алданып, Адам алейһиссаламның қателік жасауына себепші болды.
Адамдардың Аллаһу та’алаға ғайрат етулері харам істелуін қаламаумен болады.
Хаседтың қарама қарсысы «Насихат» ету. Аллаһу та’аланың біреуге берген ниғметінің сол адамда қалып, дініне және дүниесіне пайдалы болуын қалау деген сөз. Насихат ету барлық мұсылмандарға уәжіп болып табылады. Хадис шәрифте: «Жақсы нәрсеге себепші болған адамға оны жасағанның сауабындай сауап беріледі» және «Өзіне қалаған нәрсесін дін бауыры үшін де қаламаған адам иман еткен болмайды» және «Діннің тірегі – насихат» делінген. Насихат ету дегеніміз Аллаһу та’аланың бар екенін, бір екенін, барлық кемел және жамал қасиеттердің Аллаһта бар екенін, Оған лайық болмаған қасиеттердің, сипаттардың, кемшіліктердің жоқ екенін, шын ниетпен Оған ғибадат ету керек екенін, күші жеткенше Оның разылығына қауышуға тырысу керектігін, Оған қарсы шықпау керектігін, Оның достарын жақсы көріп, дұшпандарына дұшпандық ету керектігін, Оған мойынсұнғандарды жақсы көруді және қарсы шыққандарды жақсы көрмеуді, ниғметтеріне разы болуды және бұл ниғметтерге шүкіршілік етуді, барлық махлұқтарына мейірімділік пен аяушылық білдіруді, Онда болмаған сипаттарды Онда бар демеуді білдіру - насихат ету болады. Шүкір ету - Аллаһу та’аланың жіберген ниғметтерін исламға сай қолдану деген сөз. Құран кәрімде білдірілгендерге сенуді, әмір етілгендерді орындауды, өз ақылымен, өз көзқарасымен қате аударма жасамауды, оны көп және дұрыс оқуды, оны дәретсіз ұстаудың жаиз еместігін адамдарға білдіру Құран кәрімді насихаттау болады. Мұхаммед алейһиссаламның білдіргендерінің барлығына сену керек екенін, Оған және есіміне құрмет ету керектігін, Оның сүннеттерін орындауды және жаюды, Оның көркем ахлағымен мінезденуді, Оның отбасын, сахабаларын және үмметін жақсы көруді білдіру Расулуллаһты “саллаллаһу алейһи уәсәлләм” насихаттау болады. Оған құрмет көрсеткен, Оның дінін қорғаған, Оның дініне мойынсұнуда, ғибадат жасауда өздеріне бостандық берген үкіметтерге көмектесу, оларға дұрысты білдіру, мұсылмандардың хұқықтарын аяққа таптамауды білдіру, оларға қарсы шықпау, заңдарына қарсы келмеу, олардың исламға және адамдарға қызмет етуі үшін дұға ету, арқаларында намаз оқу, кәпірлермен жасайтын жиһадтарында мал-жанмен, дұғамен жәрдем ету, зекет және салықтарды төлеу, қарумен ешкімге шабуылдамау, зұлымдық жасап, адам құқығын аяққа таптаса да қарсы шықпай, жылы мәмілемен оларды тура жолға, әділеттікке шақыру, оларға жағымпазданбау, тура жолдан шығуына себепші болмау, үкімет адамдарына қарсы келмеу керектігін адамдарға білдіру және Әһли сүннет ғалымдарының “раһметуллаһи та’ала алейһим әжмаин” фиқһ кітаптарына, илмихал кітаптарына және ахлақ кітаптарына мойынсұну керектігін білдіру мемлекет үшін насихат ету болады. Адамдарға дүниеде және ахиретте пайдалы болатын нәрселерді істеу және зиянды нәрселерді істемеу керектігін және ешкімге жәбір көрсетпеуді, ешкімді ренжітпеуді, білмегендерін үйретуді, айыптарын жасыруды, парыздарды әмір етуді, харамдардан қайтаруды, бұлардың барлығын жылы сөзбен, мейіріммен білдіруді, кішілерге ізет, үлкендерге құрмет ету керектігін, өздері үшін жасалуын қалаған нәрселерді өзгелер үшін жасауды, өздері үшін жасалуын қаламаған нәрселерді өзгелер үшін де жасамауды, адамдарға жан-тәнімен, мал-мүлкімен жәрдем беру керектігін білдіру бүкіл адамзат үшін насихат ету болады.
Хадис шәрифте: «Мұсылмандарға көмектеспеген, олардың жақсылықтары мен тыныштықтары үшін әрекет етпегендер олардан емес. Күндіз-түні Аллаһу та’ала үшін және Құран кәрім үшін және Расулуллаһ үшін және мемлекет басшысы үшін және барлық мұсылмандар үшін насихат етпеген адам да олардан емес» делінген.
Хасед ғибадаттардың сауабын кетіреді. Хадис шәрифте: «Хасед етуден сақтаныңдар. Біліңдер, оттың отынды жағып жоқ еткені сияқты, хасед те жақсылықтарды жояды!» делінді. Хасед ететін адам көре алмай жүрген адамын ғайбат етіп, даттайды. Оның мал-жанына қол салады. Қиямет күні, осы зұлымдығына байланысты оның жақсы амалдары алынып, көре алмай жүрген адамына беріледі. Хаседші көре алмай жүрген адамындағы ниғметтерді көрген сайын түңіледі, өмірі азап ішінде өтеді. Ұйқысы қашады. Жақсылық жасағандарға он есе сауап беріледі. Хасед бұл сауаптардың тоғызын жояды, біреуі ғана қалады. Күпірден [Аллаһу та’алаға дұшпан болудан] басқа ешқандай күнә жақсылықтардың сауабының барлығын жоймайды. Күнә екеніне сенбей немесе исламға мән бермей харам істеу және күпірге, діннен шығуға себеп болатын нәрселерді істеу сауаптардың барлығын жояды. Өйткені бұлай жасағандар мүртәд [діннен шығады] болады. Хадис шәрифте: «Өткен үмметтерден екі жамандық сендерге жұқты: Хасед және қырып тастау. Бұл сөзіммен олардың бастарын қырғандарын айтқым келіп отырған жоқ. Діндерінің негізін (түбірін) қырып, жоқ еткендерін айтып отырмын. Ант етемін, иманы болмаған адам жаннатқа кірмейді. Бір-бірлеріңді жақсы көрмейінше иманға қауыша алмайсыңдар. Жақсы көру үшін, көп сәлемдесіңдер!» делінді.
[Сәлемдесудің өте маңызды екенін осы хадис ашық көрсетуде. Сәлемдесуді әмір етуде. Екі мұсылман кездескен кезде біреуінің: «Ассаламу алейкум» деуі сүннет болып табылады. Екіншісінің жауап ретінде: «Уа алейкум салам» деп айтуы парыз болады. Кәпірлерге тән сөздермен сәлемдесу және қол, дене әрекетімен сәлемдесу жаиз емес. Кездескен екі мұсылман бір-бірінен алыста болса, дауысы жетпейтінін білсе, ауызбен айтумен қатар оң қолды қасының шетіне дейін көтерудің де жаиз екені білдірілген. Кәпірлермен де басқа сөздер арқылы сәлемдесіп, фитнаның шығуының алдын алу керек. Фитнаны ояту харам болып табылады. Осы харамның алдын алу өте үлкен сауап болады.]
«Мұсылмандар қайырлы болады. Хасед еткен кезінде қайыры қалмайды» делінді. Тағы бір хадис шәрифте: «Хасед, нәмимә және кәханат иелері менен емес» деп бұйырылды. Нәмимә – фитна (бүлік) шығару үшін, шағыстыру үшін адамдардың арасында сөз тасу. Кәханат – білмеген нәрсесін айтып, одан үкім, мағына шығару. [Белгісіз нәрселерден хабар беретін палшыларға «Кахин» делінеді. Кахиндерге сенбеу керек.] Осы хадис шәрифтен хасед ететіндердің шапағаттан махрұм қалатыны білінуде. Яғни, шапағат сұрауға құқығы болмайды.
Хадис шәрифте: «Алты адам алты нәрседен сұраққа тартылып махшарда азап көргеннен кейін, жаһаннамға кіреді: Мемлекет басшылары зұлымдықтан, араптар рушылдық және нәсілшілдіктен, ауыл басшылары тәкаппарлықтан, саудагер қиянатынан, ауылдықтар жаһилдіктен, ғалымдар хаседтен» делінді. Саудамен айналысқан адамның өтірік айту, пайыз, қулық және жаман оймен өзгенің мүлкін қымқырудың не екенін және осы харамдардан құтылудың шараларын үйренуі қажет. Ауылдықтардың, яғни әр мұсылманның әһли сүнннет сенімін және илмихалын білуі қажет. Бұл хадис шәриф хаседтің дін адамдарында көбірек болатынын білдіруде. «Тәфсири кәбир»де былай делінеді: «Хасед он бөліктен тұрады. Бұлардың тоғызы дін адамдарында болады. Дүние қиыншылықтары он бөліктен тұрады. Бұлардың тоғызы салихтерде (жақсыларда) болады. Төмендік он бөліктен тұрады. Тоғызы яһудилерде. Қарапайымдылық он бөліктен тұрады. Тоғызы насранилерде (христиандарда). Шәһуат он бөліктен тұрады. Тоғызы әйелдерде, біреуі еркектерде. Ілім он бөліктен тұрады. Біреуі Иракта. Иман он бөліктен тұрады. Тоғызы Йеменде. Ақыл он бөліктен тұрады. Тоғызы еркектерде. Жер жүзінің берекесі он бөліктен тұрады. Тоғызы Шамда.» Фаһреддин Рази хазреттері бұл тәфсирінде өз заманында болғандарды айтқан. Расулуллаһ “саллаллаһу алейһи уәсәлләм” өмірге келмей тұрып, яһудилер соғысатын кездерінде: «Йа, Раббым! Жіберетініңді уәде еткен және өте жақсы көретініңді білдірген, сол құрметті пайғамбардың құрметіне» деп дұға ететін еді. Дұғалары қабыл болып, Аллаһу та’ала оларға көмектесетін. Расуллуллаһ “саллаллаһу алейһи уәсәлләм” адамдарды мұсылман болуға шақыра бастағанда, яһудилер уәде етілген пайғамбардың осы екенін түсінді. Бірақ хасед етіп, (өздерінің араларынан шықпағанын көре алмай) қызғанып мойындамады. Хаседтері өздерін және келешек ұрпақтарының мәңгі пәлекетке, азапқа сүйрелуіне себеп болды.
Аллаһу та’ала шайтанның азғыруынан қорғануымызды әмір еткені сияқты, хасед етушінің де азғыруынан қорғануымызды әмір етті.
Хадис шәрифте: «Ниғмет иелерінен қажеттіліктеріңді жасырын сұраңдар. Себебі, ниғмет иелеріне хасед етіледі» делінді. Қажеттіліктеріңе қол жеткізгендерің білінсе, айналадағылар тарапынан хасед етілесіңдер. Құпиясын жасырған адам қаласа оны сыртқа шығарады, қаласа шығармайды. Құпиясын ашып қойған адам, айтқанына көп өкінеді, ренжиді. Адам, айтпаған сөзінің әкімі, айтқан сөзінің тұтқыны. Әттең айтпағанымда ғой, дейді. Мал-мүлікке, бұйымдарына сенімді адамдардың көбісі құпияларына сенімді бола алмайды. «Заһабыңды, зиһабыңды және мазһабыңды жасырын ұста!» деген сөз мәшһүр. [Заһаб – алтын, зиһаб – сенім, мазһаб – амалда ұсталатын жол деген сөз.]
Хасед ету Аллаһу та’аланың жазмышын өзгертпейді. Босқа ренжіген, шаршаған болады. Бар тапқаны күналары болады. Муауийа “радиаллаһу анһ” ұлына насихат ретінде: «Хаседтен қатты сақтан! Хаседтың зияндары дұшпаныңның зиянынан да тез және көп болады» деген. Суфйан Сәури “рахметуллаһи та’ала алейһ” «хасед етпейтін адамның зейіні ашық болады», деген. Ешқандай хаседші мақсатына жетпеген. Ешкімнен құрмет көрмеген. Хасед жүйкені тоздырады. Өмірінің қысқаруына себеп болады. Әсмаи былай дейді: «Ауылдық бір адамды кезіктірдім. Жасы жүз жиырмада еді. Көп өмір сүруінің құпиясын сұрағанымда: «Өйткені мен еш хасед етпедім» деді.» Әбулләйс Самарқанди “раһметуллаһи та’ала алейһ” былай дейді: «Үш адамның дұғасы қабыл болмайды: Харам жегеннің, ғайбат еткеннің және хасед еткеннің.»
Хасед етілген адам, хасед етілгенінен дүниеде және ахиретте еш зиян көрмейді. Тіпті пайда табады. Ал хасед еткен адамның өмірі қамығумен, күйінішпен өтеді. Көре алмай жүрген адамында ниғметтердің азаймағандығын, тіпті артқанын көріп, жүйкесі тозады. Хаседтен құтылу үшін хасед ететін адамына сыйлық жіберу керек, насихат айту керек, оны мақтау керек. Оған қарапайымдылық көрсету керек. Оның ниғметінің артуына дұға ету керек.
Сайтымыздағы мәліметтер бүкіл адамзаттың пайдалануы үшін дайындалған.
Түп нұсқасын өзгертпеу шартымен рұқсат алмай-ақ, әркім қалағанынша пайдалана алады. www.islamdini.kz ® 2008-2024