Уаххабилік
Уаххабиліктің негізін салған Мухаммед бин Абдулуаххаб хижраның 1111 (м.1699) жылы Нəждте Хураймилə мекенінде дүниеге келіп, х.1206 (м.1791) жылы Дарийада өлді. Бұрын саяхат жəне сауда үшін Басра, Бағдат, Иран, Үндістан жəне Шамға барған. Хижраның 1125 жылы Басрада ағылшын тыңшысы Хемфердің тұзағына ілініп, ағылшындардың Исламды жою мақсатындағы əрекеттеріне құрал болған. Ахмет бин Таймийаның əһли сүннетке қайшы келетін кітаптарын оқып, “Шайх-и Нəжди” деген атпен танымал болған. Оның идеялары ағылшындардың ақшасы мен қарулары арқылы сауатсыз ауылдықтар жəне Дарийа халқы мен басшылары Мухаммед бин Сууд тарапынан қолдау тапты. Оның пікірін қабылдаған адамдар “Уаххаби” жəне “Нəжди” деп аталады.
Мəмбеттің əкесі Абдулуаххаб жақсы мұсылман кісі еді. Əкесі жəне Мəдинадағы ғалымдар Абдулуаххаб ұлы Мəмбеттің сөздерінен оның жаңа жол ұстанатынын түсініп, адамдарға онымен сөйлеспеуді насихаттады. Алайда, ол х.1150 (м.1737) жылы уаххабилікті жариялады. Жазған кітаптарында, оның ішінде ең танымалы “Китаб-ут-тəуһидте” жəне оған немересі Абдурахман бин Хасан жасаған “Фатх-ул-мəжид” деген шархында (түсіндірмеде) 250-ден астам қате сенімдері бар. Олардың біразы “Усулул-арбаа” атты кітаптың екінші бетінде келтіріліп, əһли сүннет ғалымдары оларға қажетті жауаптар берген. Уаххабилердің бұзық сенімдерінің үш негізі бар:
1. Амал, ғибадат - иманның бөлшегі деп санайды. Бір парызды орындамаған адам кəпір болады дейді. Оны өлтіріп, мал-мүлкін тарату керек дейді. Олар туралы “Фатх-ул-мəжид” кітабының түрлі беттерінде жазылған
2. Пайғамбарлардың (алейһимуссалам) жəне əулиелердің (қаддасаллаһу та’ала асрараһумул азиз) рухынан шапағат сұраған адам, олардың мазарына барып, оларды себеп етіп, дұға еткен адам кəпір болады деп санайды. “Фатх-ул-мəжид” уаххаби кітабының 503-бетінде: «Пайғамбар тірі кезде одан дұға етуін сұрауға болады. Тіпті, тірі жүрген барлық салих адамнан дұға етуін сұрауға болады. Хазіреті Омар Меккеге умра жасауға бара жатқанда Расулуллаһ: “Ей Омар, бізді дұғаңнан қалдырма” деген. Тірі адамдардың өлген адамға жəне қабірдегі адамдарға арнап дұға етулеріне болады. Бірақ, қабірдегі адамнан дұға сұрауға болмайды. Аллаһу Та’ала естімейтіндерден дұға сұраудың ширк екендігін білдірді. Өлген жəне жоғалған адамдар, алыстағы тірі адамдар естімейді жəне жауап бермейді. Олардан пайда да, зиян да келмейді. Сахабалар мен олардан кейін келгендердің ешқайсысы Раслуллаһтың қабірінен ештеңе сұраған жоқ. Пайғамбар қайтыс болғаннан кейін одан бір нəрсе сұрау жаиз (рұқсат) болғанда, Омар “радиаллаһу анһ” одан жаңбыр жаудыруды сұрар еді. Алайда, оның қабіріне барып одан көмек сұраған жоқ. Тірі болған қасындағы хазіреті Аббастан дұға етуді сұрады» деп жазылған. 70-бетінде: «Өлген адамнан жəне жанында жоқ адамнан бір нəрсе сұрау - оны Аллаһқа серік (ширк келтіру) ету деген сөз» деп айтқан.
Уаххабилердің бұл сөздерін өздерінің кітаптары теріске шығарады. “Фатх-ул-мəжид” кітабының 201-бетінде: «Бухари хадис кітабында Абдуллаһ ибн Масуд айтады: “Жеген тағамымыздың тəсбих еткен дауысын еститінбіз”. Əбу Зарр: “Расулуллаһ қолына тастарды алды. Олардың тəсбих еткен дыбыстары естілді» дейді. Расулуллаһ құтба оқыған кезде сүйеніп отырған ағаштан дыбыс шыққанын білдірген хабарлар сахих (дұрыс)» делінген. Демек, Расулуллаһтан басқа мұсылмандар да əр адамдар ести алмайтын дыбыстарды естиді. Осы тастардың Əбу Бəкірдің қолында да тəсбих еткен дыбыстарының естілгендігі туралы сол хабарда берілген. Хазіреті Омар Мəдинада құтба оқып тұрғанда Иранда соғысып жатқан əскер қолбасшысы Сарийаны көріп: “Сарийа, таудағы дұшпаннан қорған!” дегенін, оны Сарийа естіп, тауды қолға түсіргендігі туралы оқиға барлық кітаптарда келтірілген. Уаххабилер пұтқа табынушылар үшін келген аяттармен жоғарыдағы бұзық пікірлерін дəлелдеуге тырысады. Алайда, мұсылмандар (яғни, əһли сүннет жолындағылар) пайғамбарлар мен əулиелерге табынбайды. Олардың Аллаһу Та’аланың сүйікті құлдары екендігіне, Аллаһтың олардың құрметіне құлдарына мейірімділік танытатынына сенеді. Зиян мен пайданы жарататын – Аллаһу Та’ала. Олар Аллаһу Та’аладан басқа ешкімге ғибадат жасалмайды деп айтады жəне сенеді. Мұсылмандар қабірді зиярат етіп, ондағы əулие кісінің уаситасымен (арқылы) Аллаһу Та’алаға дұға етеді.
Аллаһу Та’аладан басқа ешкім ғайыпты білмейді. Ғайыпты тек Аллаһу Та’ала жəне оның білдірген адамдары ғана біледі. Аллаһу Та’ала көп нəрсені Расулының рухына білдіреді. Пайғамбарлар басқалар білмейтін бір талай нəрселерді біледі. “Жын” сүресінің 26-аятында: «Аллаһу Та’ала ғайыптағы нəрселердің біразын пайғамбарларының қалағанына білдіреді» делінген болса да Ақаид (сенім) ілмі кітаптарында: «Əулиелердің кереметтернің бірі - ғайыптардың біразын білуі» деп жазылған. Мутазила тобы осы аятқа сүйеніп, əулиелер ғайыпты біле алмайды деп санайды. Алайда, бұл аят ғайыптың уаситасыз (құралсыз) тек уаһи əкелетін періштеге білдірілетінін көрсетуде. Пайғамбарлар мен əулиелерге басқа періштелер арқылы немесе басқа құралдар арқылы білдіріледі. “Тафсир-и Мазхари” кітабында осы аяттың тəпсірінде: «Аллаһу Та’ала əулиелеріне уаситасыз (құралсыз) да білдіреді. Хазіреті Омарға (радиаллаһу анһ) Ирандағы Сарийаны көрсетті. Мұса алейһиссаламның анасына ұлын теңізге түсіруін, қайтадан қайтаратынын жəне пайғамбар ететіндігін білдіргенін айтады. Хауарилерге уаһи сияқты білдіргенін жəне хазіреті Мəриямға: «Құрма ағашын сілкіле. Піскен құрма жемісі пайда болады. Соны же» дегенін айтады. Олар пайғамбар емес еді. Əулиелер еді» делінген.
Абдулғани Наблусидің “Хадиқа” кітабының 2-том, 126-бетінде «Расулуллаһ арқылы, сахабалар жəне табииндер арқылы тілек тілеуге, олар қайтыс болғаннан кейін де Аллаһу Та’алаға тауассул етуге, яғни осылардың құрметі үшін тілек тілеуге болады. Тауассул ету – “шапағатын, көмегін сұрау” деген сөз. Əһли сүннет ғалымдары мұның жаиз (дұрыс) екенін айтты. Мутазила тобы болса, сенбеді. Тауассул еткен, яғни бір салих кісінің атымен Аллаһтан тілегін сұраған адамның дұғасының қабыл болуы - əлгі тауассул етілген адамның кереметі болады. Яғни өлгеннен кейін керемет көрсетуі болады. Бидғатшы адасқан топ өкілдері бұған сенбеді» делінген. Имам Мунауи “Жами-ус-сағир” шархында (түсіндірмесінде) осы надандарға жауап беруде. Имам Субки: «Расулуллаһ арқылы тауассул ету, оның атынан Аллаһтан көмек сұрау - одан шапағат сұрау деген сөз. Бұл жақсы нəрсе. Ислам ғалымдарының бұрын жəне кейін келгендерінің ешқайсысы бұған қарсы ешнəрсе демеген. Тек Ибн Таймийа ғана қарсы болды. Осылайша, тура жолдан тайды. Өзінен бұрынғы ғалымдардың ешқайсысы айтпаған бидғатты шығарды. Мұсылмандар арасында осы бидғатымен танылды» Ислам діні дейді. (Уаххабилік Ибн Таймийаның қате пікірлеріне негізделіп құрылған). “Хадиқаның” 151-бетінде: «Кез-келген бір мужтаһидтің жаиз деген (рұқсат берген) нəрсесін жасауға кедергі болмау керек. Өйткені, төрт мазһабтың бірінің жолын ұстану - жаиз. Сондықтан да қабірді зиярат еткендерге, əулиелердің мазарларымен берекеттенгендерге, аурудан жазылу немесе жоғалған нəрсесінің табылуы үшін оларға нəзір жасап, бір нəрсе атағандарға кедергі болмау керек. Нəзір етуде “əулиеге нəзір еттім (бір нəрсе атадым)” деу ауыспалы мағынада айтылады да негізгі мақсаты сол кесенеге қызмет ететіндерге жасалатын нəзірді білдіреді. Бұл кедейге зекет берген кезде (кедейге ауыр тимеуі үшін) “қарыз бердім” деп айтуға ұқсайды. Ал мұның жаиз (рұқсат) екені кітаптарда айтылған. Бұл жерде сөзге емес, мағынасына қаралады. Сол сияқты кедейге “сыйлық” деп берілген нəрсе - садақа болады, бай адамға “садақа” деп берілген нəрсе болса - сыйлық болып есептеледі. Ибн Хажар Хайтами (рахметуллаһи та’ала алейһ) əулиелердің қабіріне нəзір етілген кезде, оның балаларына немесе шəкіріттеріне, не болмаса сол жердегі кедейлерге садақа болуы үшін дегендей басқа бір Қурбат, яғни басқа қайырымдылық ниет етілсе, осы нəзірдің сахих (дұрыс) болатынына фəтуа берген. Бұл нəзірлер ниет етілген адамдарға берілуі керек. Қазіргі таңда кесенелерге, молаларға жасалынып жатқан нəзірлердің (атау) барлығында осылай ниет етілуде. “Əулиеге нəзірім, атағаным бар” деген сөзден осыны түсіну керек. Өткен əулиелерге тіл тигізу, оларды надан деп санау, олардың сөздерінен Исламға қайшы мағыналар шығару, өлгеннен кейін де кереметтер көрсететініне сенбеу, өлгеннен кейін əулиеліктері тоқтайды деп ойлау жəне олардың қабірлерімен берекеттенгендерге, зиярат етушілерге кедергі болу - мұсылмандар туралы суи зан (жаман күмəнда, ойда болу) ету, оларға зұлымдық жасау, мал-мүлкін тартып алу, жала жабу, өтірік айту, өсектеу сияқты харам болады.
“Хадиқа” кітабының 182-бетінде Бухаринің Əбу Хурайрадан (радиаллаһу анһ) хабар берген хадис шəрифте: «Аллаһу Та’ала: “Құлым парыздарды орындау арқылы маған жақындағаны сияқты басқа ештеңе арқылы жақындай алмайды. Құлым нəпіл ғибадаттарын жасаса, оны жақсы көремін. Ол менімен көріп, менімен есітеді. Менімен барлық нəрсені ұстайды. Менімен жүреді. Менен не қаласа беремін. Маған сыйынса, оны қорғаймын” деген» деп жазылған. Бұл хадис парыз намаздарымен бірге нəпіл намаздарын оқыған адамның Аллаһу Та’аланың сүйіспеншілігіне қауышатынын, олардың дұғалары қабыл болатынын көрсетеді. Саид бин Исмаил Əбу Осман Хайри Нишабури (рахметуллаһи алейһ): «Бұл хадис құлдың көру, есту, жүру, ұстау сияқты барлық қалауларын дереу іске асырамын дегенді білдіреді» дейді. «Істеріңде қиналған кездеріңде қабірдегілерден көмек сұраңдар» деген хадис шəриф Аллаһу Та’аланың сүйікті құлдарына өлгеннен кейін де осы күшті беретіндігін көрсетуде.
Имам Биргиви “Əтфал-ул-муслимин” рисаласында: «Бір мұсылманның қабірін зиярат еткен кезде: “Уа Раббым! Мұхаммед алейһиссаламның құрметіне мұны азаптама” десе, Аллаһу Та’ала қияметке дейін қабірдегінің азабын тоқтатады» деген хадис шəрифті келтіреді.
Қабірде жатқан адамда сезім болатынын білдіретін көптеген хадис шəриф бар. Сахабалар мен Табииндер пайғамбарымыздың қабірін зиярат ететін жəне онымен истиғаса (“оның құрметіне” деп дұға) ететін. Бұл туралы көптеген кітап жазылған. “Хиснул-хасин” кітабында дұға ету əдебі түсіндіріле келіп: «Дұғаның қабыл болуы үшін пайғамбарлар (алейһимуссалам) мен салих құлдарды уасила (себеп) ету керек. Бұл “Бухаридегі” хадис шəрифте білдірілді» делінген.
Əли Рамитани хазірет: «Күнə сөйлемеген тілмен дұға етіңдер, қабыл болады» деген яғни, “Аллаһтың достары болған əулиелер құзырында жалбарыныңдар, олар сендер үшін дұға етеді” дейді. Истиғаса, яғни бір əулиеге тауассул ету деген - осы.
Абдулуаххабұлының əһли сүннетті пұтқа жəне мазарларға табынушылар деп білуі жəне əһли сүннетті өлтіріп, мал-мүлкін алуды халал деуі – оның аяттар мен хадистерге қате мағына бергендігінен туындаған. “Бухари” кітабында келген хадис шəрифте Пайғамбарымыз: «Кəпірлер кəпірлер үшін келген аяттарды мұсылмандарға жүктейді» деген. Тағы бір хадис шəрифте: «Мұсылман аталатын адамдардың ең қауіптісі - Құран Кəрімнің мағынасын өзгерткендері» дейді. Бұл хадистер осындай адамдардың пайда болатынын, олардың тура жолдан адасқан адамдар екенін көрсетеді.
Егер мазарларды зиярат етіп қабірдегі кісімен тауассул ету арқылы Аллаһқа жалбарынған адам кəпір болғанда, пайғамбарымызбен де тауассул етілмеген (ол арқылы да жалбарынбаған) болар еді. Алайда, Расулуллаһ арқылы ол дүниеге келместен бұрын, тірі кезінде жəне қайтыс болғаннан кейін де адамдар пайғамбарды ортаға қойып жалбарынған. “Шауаһид-ул-хақ” кітабының 153-бетінде келген Ибни Мажа көрсеткен хадис шəрифте Пайғамбарымыз: «Аллаһумма инни əс’əлука бихаққисса’илина алейка» яғни, «Ей Раббым! Сенен сұрағанда сен берген адамдардың құрметіне сенен сұраймын» дейтін жəне осылай дұға етуді бұйыратын. Сүйікті Пайғамбарымыз хазіреті Əлидің (радиаллаһу анһ) анасы Фатиманы (радиаллаһу анһа) өз қолымен мазарға қойған кезде: «Иғфирли умми Фатимата бинти Əсад уə уəсси алейһа мадхалиха би-хаққи Нəбиика уəл əнбия-иллазина мин қабли иннака əрхамур рахимин» дегендігі туралы хадис ғалымдары Табарани, Ибни Хиббан, Хаким жəне Суюти хабарлайды. Хадис имамдарынан “Насаи” мен “Тирмизи” де осыны көрсетеді. Пайғамбарымыздың жанына бір соқыр адам келеді. Көздерінің ашылуын сұрап, дұға етуді пайғамбарымыздан қалайды. Расулуллаһ оған: «Қаласаң дұға етейін. Қаласаң, осыған көніп, сабыр ет. Сабырлылық - сен үшін ең жақсы нəрсе» дейді. Соқыр адам: “Дұға еткеніңді қалаймын. Маған қарайтын ешкімім жоқ, қатты қиналып жүрмін” дейді. Пайғамбар оған жақсылап дəрет алып: «Аллаһумма инни əсəлука уə əтəуəжжəһу илəйка би-Нəбиика Мухаммадин Нəбийиррахма. Ей Мухаммед инни əтəуəжжəху бикə ила Рабби фи хажати-хазиһи, ли тақдийа-ли Аллаһумма шəффи’һу фийа» деген дұғаны оқуды бұйырады. Дұғаның мағынасы: «Йа, Раббым! Адамдарға рақымдылық ретінде жіберген сүйікті Пайғамбарыңмен саған жалбарынамын. Сенен сұраймын. Ей Мұхаммед алейһиссалам! Тілегімнің орындалуы үшін Раббыма сен арқылы жалбарынамын. Аллаһым! Оны маған шапағатшы ет!” Сахабалар əрдайым осы дұғаны оқитын.
Бұл туралы Имам Байхаки хабарлайды. Сондай-ақ, «тұрып көздері көріп кетті» дейді. Бұл дұғаны оған Расулуллаһтың өзі үйретті. Өзі дұға еткен жоқ. Оның тауассулға яғни пайғамбарды ортаға қойып дұға етуін жəне тілегінің осындай жолмен жасалған дұға арқылы орындалуын қалады. Расулуллаһ тірі кезінде де, қайтыс болғаннан кейін де онымен истиғаса (Шапағат, көмек сұрау. Аллаһу Та’аладан бір тілектің орындалуы үшін пайғамбарларды жəне əулиелерді уəсилə (араға қойып) етіп, сұрау, жалбарыну, дұға ету. “Истиғаса” терминінің орнына діни əдебиетте оның синонимдері болған “тауассул” жəне “ташаффу” сөздері де қолданылады.) етілді. Сəлəф-ус-салихин Расулуллаһтан кейін осы дұғаны көп оқыған жəне осы арқылы тілектеріне, мақсаттарына қауышқан. Халифа Осман (радиаллаһу анһ) бір адамның сұранысын қабылдамай жүр еді. Ол адам сахабалардан Осман бин Ханифке барып, көмек сұрағанда, ол осы дұғаны оқуды үйретеді. Əлгі кісі дұғаны оқып, халифаның қасына барған кезде сұранысы қабылданып, мəселесі шешілгені туралы Табарани мен Байхаки хабарлайды.
Табарани риуайат еткен бір хадис шəрифте Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уə сəллəм) дұға еткен кезде: «Пайғамбарыңның жəне одан бұрын келген пайғамбарлардың ақысы (құрметі) үшін» дейтін. Расулуллаһ арқылы немесе басқа пайғамбарлар не болмаса əулиелер арқылы “тəуəжжуһ ету”, “тауассул ету”, “истиғаса ету” жəне “ташаффу ету” деп келетін сөздердің барлығы “салих кісі арқылы, оны ортаға қойып, Аллаһқа жалбарыну” деген мағынада қолданылады. Амал жəне ғибадаттар(ды ортаға қойып) арқылы да жалбарынуға болатынын Ислам діні білдірген. Ескі заманда бір үңгірге кіріп, қамалып қалған адамдар Аллаһ үшін жасаған қайырлы істерін айтып, жалбарынған кезде үңгірдің аузындағы тас ашылып, олардың шыққандығы хадис шəрифте келген. Орындалған жақсы амалдармен ғибадаттарды себеп, уəсилə (ортаға қойып) етіп оқылған дұғалар қабыл болса, сондай ғибадаттарды орындағандарды себеп, уəсилə етіп, олардың құрметіне деп жасалған дұғалар, əрине, қабыл болады. Омар Бин Хаттаб (радиаллаһу анһ) хазіреті Аббасты себеп етіп жаңбыр дұғасын оқыды. Сахабалардың ешқайсысы бұған қарсы ештеңе демеді. Расулуллаһты жəне оның қабірін уəсилə (себеп) қылмай, хазіреті Аббас арқылы дұға етуі - өзін төмен санағандығынан жəне Расулуллаһтың туысын өзінен жоғары санағандығынан еді. Хазіреті Аббаспен тауассул етуі негізінде Расулуллаһпен тауассул етуі болып табылады. «Тəуəжжуһ, тауассул жəне истиғаса сөздері дұғаның қабыл болуы үшін себеп қылынған салих кісінің оны себеп етіп дұға еткен кісіден əрқашан да артық екенін көрсетеді» деу дұрыс болмайды. Расулуллаһ бір дұғасының қабыл болуы үшін Мекке мухажирлерін себеп еткен. Истиғаса – “біреуден бір нəрсе сұрау үшін, оның катты жақсы көретін адамынан көмек сұрау” дегенді, яғни “сол адам арқылы сұрау” дегенді білдіреді. Сол адам арқылы сұралғанда, көзденген мақсатқа, тілекке жету оңай болады. Дұғаның қабыл болуы үшін Расулуллаһпен немесе қабірдегі бір əулиемен истиғаса қылынады. Осылайша дұға қабыл болады. Дұғаны қабылдайтын тек Аллаһу Та’ала. Оған себеп, уəсилə болатындар – пайғамбарлар, əулиелер. Аллаһу Та’ала шынайы ғаус, ал Расулуллаһ болса, ауыспалы мағынада ғаус саналады. Бухари хабарлаған хадис шəрифте: «Қиямет күні алдымен Адам алейһиссалам арқылы, сосын Мұса алейһиссалам арқылы, кейін Мұхаммед алейһиссалам арқылы истиғаса етіледі» делінген. Сондай-ақ, Расулуллаһ арқылы истиғаса немесе тауассул ету – оның дұға етуін қалау дегенді білдіреді. Өйткені, ол қабірінде тірі. Сұрағандардың тілегенін түсінеді. Сахих Бір хабарда: «Əмир-ул-муминин Омар (радиаллаһу анһ) дəуірінде жұт болды. Сахабалардың бірі пайғамбарымыздың қабіріне келіп: «Ей Расулуллаһ! Үмбетіңе жаңбыр жауы үшін дұға ет! Үмбетің өлер халге жетті» деді. Расулуллаһ алейһиссалам оған түсінде көрініп, жаңбыр жауатынын айтты. Шынында да солай болды. Пайғамбарымыз сахабаға түсінде: «Омарға барып, сəлемімді жəне жаңбыр жауатынын айт. Жұмсақ мəміледе болсын де!» деп те айтқан. Омар (радиаллаһу анһ) қатал адам болатын. Діннің бұйрықтарын орындауда қатаңдық танытатын. Əлгі сахаба халифаға барып, болған жайды айтып береді. Халифа тыңдап жылайды. Бір хабарда келуі бойынша бұл түсті көрген адам сахаба Билал бин Харис Музани еді. Бұл жерде түске емес, сахабаның Расулуллаһтың қабіріне барып, оны тауассул еткеніне назар аудартамыз. Бұдан Расулуллаһ тірі кездегі сияқты қайтыс болғаннан кейін де одан тілектің қабыл болуы үшін дұға етуін қалауға болатындығы аңғарылады. Қиямет күні де үмбеті үшін шапағат етеді жəне шапағаты қабыл болады. Мұны Ислам ғалымдары ижмамен (бірауыздан) айтқан. Абдуллаһ бин Аббастың (радиаллаһу анһума) жеткізген хадисінде: «Аллаһу Та’ала Иса алейһиссаламға: “Ей Иса! Мұхаммед алейһиссаламға иман келтір! Сенің үмбетіңнен оның заманында өмір сүретіндердің Оған иман келтіруін бұйыр! Мұхаммед алейһиссалам болмағанда, Адам пайғамбарды жаратпас едім. Мұхаммед алейһиссалам болмаса, жұмақты, тозақты жаратпас едім. Аршты судың үстінде жараттым. Қимылдай бастады. Үстіне “Ла иллаһə иллаллаһ” деп жазған соң тоқтады” дейді» делінген. Бұл хадисті Хаким сахих дəлелдерімен хабар берген. Осындай жоғары дəрежелі жəне аса қадірлі, Жаратушысының нығметіне бөленген Пайғамбарды себеп етіп, Оның шапағатын тілеп, оқылған дұға қалайша қабыл болмайды?!
“Шауаһид-ул-хақ” кітабында Имам Субкиден алынған сөзде былай делінеді: «Расулуллаһпен тауассул ету (жалбарынудың) екі түрлі болады:
1. Оның жоғары мəртебесі, берекеті үшін Аллаһу Та’аладан сұрау. Мұндай дұға етерде тауассул, истиғаса жəне ташаффу сөздерінің кезкелгені қолданылады. Үшеуі де бір нəрсені білдіріп тұр. Осы сөздерді қолданып дұға етген кісі Расулуллаһты себеп етіп Аллаһтан сұрауда. Оны ортаға қойып Аллаһу Та’аладан истиғаса етуде. Дүние жұмыстарында да бір кісіден оның жақсы көретін адамы арқылы бір нəрсе сұралатын болса, дереу береді.
2. Тілекке жету үшін Расулуллаһтың Аллаһу Та’алаға дұға етуін одан сұрау. Өйткені, ол қабірде тірі. Ол арқылы дұға еткендердің тілегендерін есітіп түсінеді жəне Аллаһтан сұрайды. Қиямет күнінде де шапағаты сұралады, ол шапағат етеді жəне шапағаты қабыл болады.
Шихабуддин Рамли (рахметуллаһи та’ала алейһ) былай дейді: «Пайғамбарлар мен əулиелер қайтыс болғаннан кейін де олар арқылы истиғаса не тауассул етіледі. Пағамбарлар қайтыс болса, мұғжизалары бітпейді. Əулиелер қайтыс болса да кереметтері бітпейді. Пайғамбарлардың мазарда тірі екендігін, намаз оқитындығын, қажыллыққа баратынын хадистер ашық түрде көрсетеді. Шəйіттердің де тірі екендігі, кəпірлермен соғысқанда көмекке келетіндігі мəлім».
Хаким келтірген сахих хадисте: «Адам алейһиссалам жаннаттан шығарылған соң көп дұға етті. Тəубесі қабыл болмады. Соңында: “Ей Раббым! Ұлым Мұхаммедтің құрметі үшін маған мейірімділік таныт” дегенде дұғасы қабыл болып, “Ей Адам! Мұхаммед алейһиссаламның есімімен не қаласаң да орындар едім. Мұхаммед болмағанда, сені жаратпас едім” деп бұйырылды» делінген. Бұл қудси хадис “Мəуаһиби лəдуннийа” жəне “Əнуар-и Мухаммади” кітаптарының басында да жазылған. Мұны Алуси де “Ғалия” кітабының 109-бетінде кеңінен жазған. Бұл дұғаларда өтетін “хақ”, “ақы” сөзі - “құрмет”, “абырой” жəне “құн” дегенді білдіреді. Яғни “бір əулиенің ақысы үшін” делінгенде, сол əулиенің Аллаһ алдындағы қадірі, абыройы, құны үшін сұралған болады. Өйткені ешбір жаратылыстың ешқандай тұрғыдан Аллаһта ақысы жоқ.
Ол кезде Мұхаммед алейһиссалам дүниеде жоқ болатын. 313 мың жылдан кейін дүниеге келеді. Адам алейһиссалам оны қайдан білді?
Адам пайғамбар жұмақта жүргенде, жаннаттың əр жерінде жəне Аршта “Ла илаһə иллаллаһ Мухаммадун Расулуллаһ” деген жазуды көреді. Оның Аллаһу Та’аланың ең сүйікті құлы екенін осыдан түсінген еді. Бұл жерде Ислам əріптерімен жазылған еді. Демек, ол əріптер де адамға тəн емес. Əлем мен Адам жоқ кезде ол əріптер бар болатын. Барлық кітаптар сахифалар (рисала) Ислам əріптерімен жіберілген.
Бұл дұғалар Аллаһу Та’аланың сүйген адамдары арқылы жалбарыну, яғни оларды араға салып, солардың құрметіне Аллаһтан тілеуге болатынын көрсетеді. Ибни Абидин (рахметуллаһи та’ала алейһ) “Радд-ул-мухтар” кітабының 5-томының 524-бетінде: «Расулуллаһты араға салып, Аллаһу Та’алаға дұға ету өте жақсы болады. Бұрын жəне кейін келген ғалымдардың ешқайсысы бұған қарсы ешнəрсе айтпады. Тек Ибн Таймийа ғана қарсы шықты. Ешкімнің айтпаған нəрсесін айтып, ортаға бидғат шығарды. Мұны Имами Субқи жақсы түсіндіріп берген» дейді.
Ахмед бин Сайид Зəйни Дахлан (рахметуллаһи та’ала алейһ) - Меккенің мүфтиі, ғалымдардың басшысы жəне шафии мазһабының шайхы еді. Бірнеше еңбектері бар. “Хуласат-ул-кəлам фи баяни умара-ил бəлəд-ил-харам”, “Фиррадди алал-уаххабиати атбаи мазһаби Ибни Таймийа” жəне “əд-Дурар-ус- санийа” кітаптарында уаххабилердің, мазһабсыздардың ішкі ниеттерін түсіндіріп, қате жолдағы бұзық екендіктерін аяттармен хадистер арқылы көрсетеді. “Хуласат-ул-Кəлам” кітабында былай дейді: «Расулуллаһ тірі кезде де, қайтыс болғаннан кейін де оны себеп етіп дұға ету сахих (дұрыс) жəне жаиз (рұқсат). Сол сияқты əулиелер мен салих адамдарды себеп ету арқылы дұға оқуға болатынын хадис шəрифтер көрсетуде. Хазіреті Омардың жаңбыр дұғасына шығарда хазіреті Аббасты ертіп баруы – Расулуллаһтан басқа адам арқылы да дұға етуге болатынын көрсету үшін еді. Əһли сүннет ғалымдары айтады: “Əсерді беретін, жарататын, пайда мен зиян əкелетін, жоқ ететін-тек Аллаһу Та’ала. Оның серігі жоқ. Пайғамбарлар жəне барлық тірі жəне өлген адамдар əсер, пайда жəне зиянды жарата алмайды. Тек Аллаһу Та’аланың сүйікті құлдары болғандықтан олардан берекет күтеміз. Ал мыналар (адасқандар) тірі адамның əсер ете алатыныны, өлген адамдардың əсер ете алмайтынына сенеді». “Фатх-ул-мəжид” уаххаби кітабының 70, 77, 98, 104, 239, 248, 323, 503 жəне 504-беттерінде: «Мəйіттен жəне ұзақтағы естімейтін, көріп тұрмаған тірі адамнан бір нəрсе сұраған (тілеген) адам мүшрік болады. Адамнан құдіреті жететін нəрселерді сұрауға болады. Тек Аллаһтың құдіретімен болатын нəрселерді адамнан сұрау жаиз емес (болмайды)» делінген. 70-бетінде: «Тірі адам өзінен сұралған нəрсе үшін дұға етеді. Аллаһ оны қабыл етіп, ол нəрсені жаратады. Өлі немесе алыстағы адамнан сұрау - оның құдіреті жетпейтін нəрсені сұрау деген сөз. Бұл ширк болады» дейді. 136-бетінде: «Салих адамдардың қабірлері арқылы жалбарыну – Лат, Манат пұттарына табыну сияқты ширк» делінген. 208-бетінде: «Қажет нəрсесін өлген адамнан сұрау - ширк. Өлген адамнан шапағат етуді сұрау - надандық. Ол Аллаһтың рұқсатынсыз ешкімге шапағат ете алмайды. Одан истиғаса ету, шапағатын сұрау – оның шапағат етуіне рұқсат берілуіне себеп қылынбаған. Шапағатқа қауышуға себеп – иманды болу. Истиғаса ету ширк болғандықтан шапағат етуге тосқауыл болуда» делінген. Алайда, бұл кітап өз сөздерін өзі теріске шығарады. Өйткені, 200-бетінде: «Көктер Аллаһтан қорқады. Аллаһ көктерде сезім жаратқан. Олар сезеді, түсінеді. Құранда жердің жəне көктердің тəсбих еткендігі білдірілді. Расулуллаһтың алақанындағы тастардың тəсбих айтқандығын жəне мешіттегі ханнана деген тіректің жылағандай дыбыс шығарғанын жəне тағамның тəсбих еткенін сахабалар естіді» делінген.
Тауда, таста, тіректе сезім мен түйсіктің бар екенін айтып, пайғамбарлар мен əулиелерде сезім болмайды деулері таңқаларлық жағдай. “Тірі адамдар тауассул етіледі, өлілер тауассул етілмейді” деп, өздері мүшрік болуда. Өйткені, бұл сөз тірілер естиді, əсер етеді, өлгендер естімейді, əсер етпейді дегенді білдіреді. Аллаһтан басқа адамның əсер ете білетініне сену болады. Осылай сенген адамдарды өздері мүшрік деп атайды. Алайда, өлі де, тірі де текқана себеп болады. Əсер ететін, жарататын - жалғыз Аллаһу Та’ала. Тауассул, ташаффу, истиғаса жəне тəуəжжуһ бəрі бір мағынада. Бəрі де жаиз. Бұхари хадисінде: «Қиямет күні адамдар алдымен Адам алейһиссаламға истиғаса етеді» деп бұйырылған. Ұлы сахаба Билал бин Харис расулуллаһтың қабіріне барып: “Ей Расулуллаһ! Үмбетің үшін жаңбыр жауын сұра” деді. Жаңбыр жауды. Пұттар бізге шапағат жасайды деп санайтын кəпірлер пұттарға табынатын. Ал, шапағат тілейтін муминдер пайғамбарлар мен əулиелерге табынбайды. Екеуін бір деп ойлау қандай ақымақтық. “Фатх-ул-мəжид” уаххаби кітабынынң 209-бетінде: «Құран Кəрімде “Тек Аллаһтың рұқсат беруімен шапағат етіледі” жəне “Тек риза болған адамдарына шапағат етеді” делінген. Шапағат сұрап молаға барған адам өзіне шапағат ету үшін Пайғамбарға рұқсат берілетінін қайдан біледі? Өзінің Аллаһтың ризалық білдіргендерінің қатарында екенін қайдан біліп, шапағат сұрайды?» делінген. Бұл сөздері хадис шəрифтерге қайшы келеді жəне өз сөзін өздері теріске шығарады. Өйткені, осы кітаптың 208-бетінде уаххаби өз ауызымен: «Шапағатқа қауышудың себебі - иман» деген еді. Азан шақырылғаннан кейін оқылуы бұйырылған дұғада Аллаһу Та’аланың Пайғамбарымызға (алейһиссалам) фазилə жəне уəсилə (ізгілік пен себеп болу) дəрежелерін уəде еткендігі көрсетілген. Бұл дұғаны оқығандарға жəне салауат айтқандарға, сондай-ақ қабіріне зиярат жасағандарға Пайғамбарымыз шапағат ететінін айтты. Сол сияқты қаншама хадис шəрифтер Пайғамбарымызға қалаған адамына шапағат етуге рұқсат берілгенін айтады. «Үлкен күнə жасағандарға шапағат етемін» деген хадис шəриф иманы бар барлық адамға шапағат ету үшін өзіне рұқсат берілгендігін көрсетуде. Юсуф Набханинің (рахметуллаһи алейһ) “Шауаһид-ул-хақ” кітабының 130-бетіндегі қырық хадистің он үшіншісінде: «Қиямет күні шапағат етемін. “Ей Раббым! Жүрегінде қышаның түйіріндей иманы бар адамдарды жұмаққа жібер” деймін. Олар жаннатқа барады. Сосын жүрегінде аз ғана нəрсе барларға “Жаннатқа барыңдар” деймін» делінген. Бұл хадис Бухари тарапынан білдірілген. Истиғаса – тауассул ету, уəсилə-себеп ету, жəрдем сұрау, тілеуін қалау деген сөз. Пайғамбардан шапағат тілеу. Оны себеп етіп, Аллаһу Та’аладан иманмен өлуді тілеу дегенді білдіреді “Фатх-ул-мəжид” уаххаби кітабының көптеген жерінде, мысалыға 323-бетінде: «Алыстағы жəне өлген адамдарды истиғаса ету, олардан пайда күту - ширк. Аллаһ мүшріктермен соғысуды бұйырады» деген. Алайда, Пайғамбарымыздың өзі дұға еткенде «Ей Мұхаммед, сені себеп етіп, (сенің құрметің үшін) Раббыма тəуəжжуһ етемін, жалбарынамын» дейтін. Ол қайтыс болғаннан кейін де сахабалар осы дұғаны оқитын. Табаранидің көрсеткен бір хадисінде: «Шөлде жалғыз қалған адам бір нəрсе жоғалтса, “Ей, Аллаһтың құлдары, маған көмек беріңдер” десін. Өйткені, Аллаһу Та’аланың сендердің көздерің көрмейтін құлдары бар» делінген. Ибн Хажар Мəкки “Изах-ул-манасиқ” кітабының хашийасында (кітап беттерінің шетіндегі бос жерге жазылған түсіндірмесінде) бұл дұғаның бірнеше рет тəжірибеден өткізілгенін айтады. Əбу Дауыт жəне басқалары келтірген бір хадис шəрифте: «Расулуллаһ сапарда жүргенде кешке қарай: “Ей, Раббымның жері! Сенің жамандығыңнан құтқар деп, Аллаһқа сыйынамын” дейтін» делінген.
«Ихуан-ул-муслимин» деп аталатын мазһабсыздардың басшысы Сайид Қутб да “Зумар” сүресінің 3-аятына тəпсір жасаған кезде: «Тəуһид жəне ықылас иесі Аллаһтан басқа ешкімнен ешнəрсе сұрамайды. Ешқандай жаратылысқа сенбейді. Адамдар Ислам көрсеткен тəуһидтен бөлінді. Қазір барлық елдерде əулиелерге ғибадат жасалуда. Исламнан бұрынғы арабтардың періштелерге, мүсіндерге табынғаны секілді олардан шапағат тілеуде. Аллаһ көрсеткен тəуһидте Аллаһ пен құл арасында уасита, уəсилə, себеп жəне шапағат ету деген болмайды» дейді. Осы сөздерімен уаххаби екендігін жария етеді.
Аллаһу Та’алаға тəн сипаттар “сифат-и затийа” жəне “сифат-и субутийа”, яғни, “улуһийат сипаттары” (Құдайлық сипаттары) деп аталады. Бір жаратылған нəрсеге ғибадат ету - тас, ағаш, күн, жұлдыз, сиыр, адам, ескерткіш, сурет сияқты нəрседе құдайлық сипаты бар деп санап, оған жалбарыну деген сөз. Осылай сену “ширк”, сенген адам “мүшрік” деп аталады. Бұл табынылған нəрселер “шерик”, “мабуд”, “пұт” деп аталады. Қазіргі христиандардың көбісі, буддистер, брахмандар жəне мəжусилер (отқа табынатындар) мүшрік болып табылады. Мұсылмандар ешқандай əулиеде улухиет (құдайлық) сипаты бар екендігіне сенбейді. Пайғамбарлардың, əулиелердің Аллаһтың құлы екендігіне сенеді. Сонымен қатар оларға табынбайды. Зиярат етушілермен дұға етушілердің тілектерін Аллаһтың оларға білдіретініне сенеді. Сондықтан дұғаларының, тіліектерінің қабыл болуы үшін Аллаһтың алдында көмектесулерін, шапағат етулерін сұрайды. Мұсылмандардың осындай пəк ниетпен зиярат етулерін “пұтқа табынушылыққа”, зиярат етілген Пайғамбарды жəне Исламның ұлы тұлғаларын “пұттарға” меңзеулері уаххабилердің жауыз мақсаттарын көрсетуге жетеді.
3. Уаххабилердің үшінші бұзық сенімдері – мазардың үстіне кесене салуды, кесенелерде намаз оқуды, онда қызмет істейтіндер мен намаз оқығандарға шырақ жағуды, өлгендердің рухына садақа нəзір етуді (атау) жаиз емес (дұрыс емес) деп санауы. Уаххабилердің айтуы бойынша Харамайн (Мекке-Мəдина) халықы бүгінге дейін күмбездермен дауалдарға табынып келген екен. Əһли сүннет пен шиит тобындағы мұсылмандар сол үшін мүшрік болып саналады екен. Оларды өлтіріп, мал-мүлкін тəркілеуге болады екен. Олардың сойған малы арам болып есептеледі екен.
Кесенеде намаз оқуға болатындығы “Қиямет жəне ақырет” кітабының 3-бөлімі болған “Мұсылманға насихаттың” 14-бабында кеңінен жазылған. “Кесене” - “бөлме” дегенді білдіреді. Кесенеге тыйым салынатын болса сахабалар (радиаллаһу та’ала анһум ажмаин) Расулуллаһты, Əбу Бəкірді жəне Омарды бөлме ішіне жерлемес еді. Кесене өлген адамға табыну үшін салынбайды. Оған құрмет көрсету, дұға етуге келгендерді жауыннан, күннен қорғау үшін салынады. “Мəжма-ул-əнхур” кітабының 2-томының 552-бетінде: «Мұхамед бин Ханафийа Абдуллаһ бин Аббасты жерлегеннен кейін қабірінің үстіне шатыр құрды. Зиярат етушілер үш күн шатырды паналады» делінген. Сахабалардың жолындағы адамдар кесенені құлатпайды, кесенені салады.
“Кəшф-ун-нур” кітабында: «Ғалымдардың, əулиелердің қабірлері үстіне кесене оларды надандардың қастандығынан қорғау үшін салынады» делінген. “Жами-ул-фəтауада” жəне “Тəнуир” кітабында: «Қабір үстіне күмбез салу мəкрух емес» делінген. “Надандар əулиелерді жаратушы деп есептемесін деп кесенелерді қиратамыз” деген сөз күпірлік болып саналады. Перғауын да солай деген еді. Бүлік шығарды деп, Мұсаны (алейһиссалам) өлтіруге тырысқан болатын. Аллаһу Та’ала əулиелерін жақсы көреді. Олардың қалаған нəрсесін жүзеге асырады. Уаххабилер болса, Аллаһу Та’алаға, əулиелерге жəне бүкіл мұсылмандарға су-и зан (жаман ойда, күмəнда болу) етуде. Мұсылманға су-и зан ету – харам. Əулие тірі кезінде де, өлгеннен кейін де ешнəрсе жаратпайды. Аллаһу Та’аланың жаратуына себеп болады. Əулиелердің рухтары қабірдегі денелерімен қатынаста болады. “Қунуз-уд-дəқаиқ” кітабында жазылған Дəйлəмидің көрсеткен хадисінде: «Өлгеннен кейін де тірі кезімдегідей білетін боламын» делінген. Тірі немесе қайтыс болған əулиенің файзына, мейіріміне бөлену үшін, одан пайда ала білу үшін оны жақсы көріп, құрметтеу керек. Надан халық өлген кісіні жер астында əрекетсіз жатқанын көріп, өзінен төмен санайды. Кесенені барлық адамдардың құрметтеп, зиярат етіп жатқанын көрсе, ол да оны құрметтейді. Яғни, кесене өлген адам үшін емес, тірі адамдардың құрмет көрсетіп, зиярат етулері, əулиенің файзымен берекетінен пайдаланулары үшін салынады. Əһли сүннет ғалымдары: «Қабірдің үстіне əсемдік үшін, мақтаныш үшін кесене салу - харам, ұмыт болып кетпеу үшін салынса - мəкрух. Мəйітті ұрыдан, аңнан қорғау үшін салынса - мəкрух болмайды. Мəйітті алдын ала салынған кесенеге жерлеу жаиз (болады)» деген. Расулуллаһ ұлы Ибрахимнің қабірін бір қарыс биік етіп жасатты. Жəне оны сылатты. Бір күні Ибрахимнің қабірінің бір шеті ашылып қалғанын көріп, ол жерді бітегендігі “Хуласа” кітабында жазылған. Ислам ғалымдарының ешқайсысы кесенелерді пұтқа ұқсатпаған. Ең ауыр жазғаны да “харам” деген. Кесене зиярат етіп, əулиелерді тауассул еткен мұсылмандарға ешбір Ислам ғалымы су-и зан етпеген, жамандамаған. “Фатх-ул-мəжид” уаххаби кітабының 242-бетінде: «Ибни Хажар Мəкки “Зəуажир” кітабында “Қабірдің үстіне күмбез салу үлкен күнə. Мұсылман патшаларының, əкімдерінің бұл күмбездерді бұзуы - уəжіп. Ең алдымен Имам Шафиидің күмбезін қирату керек” деген» деп жазады. Алайда, Ибн Хажари Мəкки (рахметуллаһи алейһ) “Зəуажир” кітабында: «Қабірлердің үстіне күмбез салу - үлкен күнə» демейді. «Жалпылама, яғни көп адам көмілетін жəне уақыф етілген (мұсылмандардың жалпы қолдануы үшін садақа етілген мүлік) мазараттардағы кесенелерді бұзу керек. Өйткені, орын алып, басқа мұсылмандарды көмуге кедергі келтіреді» дейді (Яғни мəйіттің өз мүлікі болмаған жерлерде басқалардың көмілу құқығын шектегені үшін кесене салынбасын дейді). Имам бұл жерде кесене салуды, оны зиярат етуді күпірлік деп санамайды. Аяттар мен хадистердің мағыналарын өзгертуден тартынбаған уаххабилердің əһли сүннет ғалымдарының кітаптарындағы мəліметтермен сөздерін де бұрмалап, өзгертіп жазып, мұсылмандарды алдауға тырысқандығының айқын бір дəлелі Ибн Хажар Мəккиге жапқан осы жаласы болып табылады.
Ибн Хажари Мəкки “Фəтауа-и фикһийа» кітабының 125-бетінде: «Пайғамбарлардың кесенелерінде намаз оқу сахих (дұрыс). Тіпті мəкрух та емес. Пайғамбарлар мазарларында тірі. Бірақ, олардың өмірі біздің өміріміз сияқты емес, олардың ішіп-жеуі, ғибадат жасауы қажет емес. Періштелердің өміріне ұқсайды Лəззат алу үшін ғибадат жасайды, өйткені, қабір өмірінде Аллаһты сезіну мүмкіндіктері дүние өміріндегіден жетілген сипатта» деп жазады.
Судандық Ислам ғалымы Тахир Мұхаммед Сүлеймен Малики “Захират-ул-фикһил-кубра” кітабында былай дейді: «Қабір үстіне кесене салудың төрт шарты бар. Қабір орны мəйіттің жеке мүлкі болуы керек. Кесенеде бидғат жасамау керек. Кесенелер мақтаныш үшін салынбау керек. Қабірдегі əулиелерге белгі ретінде салынуы керек. Ибн Таймийаны бұзық ниеттегі сөздерінің еш мəні жоқ».
Мұсылман екендігін айтып, ғибадат жасайтын, яғни “əһли қыбла” деп аталатын адамның əһли сүннетке қайшы келетін сенімі, мағынасы ашық анық бір дəлелді жоққа шығаратын сипатта болса, бұл тəуил (басқа мағына шығару) арқылы болса да, болмаса да күпірлік болады. Ол кісі “мулхид” деп аталады. Бұл сенімі ашық емес, күмəнді бір дəлелдің əр түрлі мағыналарынан ашық жəне мəшһүр болғанына қайшы болса жəне бұған тəуил (басқа мағына шығарып, түсіндірме бере алса) жасай алса, күпірлік болмайды, бидғат болады. Тəуил жасаудан хабары болмай, бидғатшы ғалымдардың жолын ұстанса немесе нəпсісінің қалауына еріп, дүниелік пайда үшін солай сенген болса, тағы да күпірлік болады.
Əһли сүннет болсын, бидғат өкілі болсын, дінін дүниелік пайда үшін қолданған надан адам “соқыр діншіл” деп аталады. Ешқандай дінге сенбей, мұсылмандарды алдап, олардың имандарын жою, Исламды өз ішінен құлату үшін мұсылман болып көрініп, күпірлікке себеп болған нəрселерді дəлелдеу үшін дəлелдерден қате мағына шығарған адамдар “зиндық” (дінсіз) деп аталады. Бидғатшылар, мулхидтер жəне олардың жолын ұстанған надан адамдар “мазһабсыздар” болып саналады. Мазһабсыздар мен иман ұрысы болған зындықтар “діндегі реформаторлар” ретінде танылуда.
Ибни Абидин (рахметуллаһи та’ала алейһ) “Рəдд-ул-мухтар” кітабында үтір намазы туралы: «Үтір намазының негізін, яғни ғибадат екенін қабылдамаған адам кəпір болады. Егер дəлелінен басқа мағына шығарса немесе дəлеліне күмəн келтіріп, қабылдамаса кəпір болмайды. (Бидғат өкілі болады). Барлық уəжіптер мен сүннеттер де осылай. Өйткені, үтір намазы – дінде зарури (міндетті түрде) білінетін танылған ғибадат, мұны “Ижма-и уммат” көрсетіп тұр. Ижма-и үммат (үмбет ғалымдарының ауызбірлігі) арқылы білдірілген зарури (міндетті) ғибадатқа тəуилсіз (шариғатқа сай немесе күмəнді болса да басқа мағына шығармастан) сенбеу ханафи ғалымдарының үкімі бойынша күпірлік болады. Дінде бар екендігі зарури (міндетті түрде) білінетін нəрсе деген сөз – дінімізде бар екені сауатсыздарға да мəлім болған діни үкімдер, мəліметтер дегенді білдіреді. Бұл - бес уақыт намаздың парыз екендігіне сену сияқты нəрсе. Тек ғалымдар ғана білетін дін үкімдерін қабылдамау күпірлік болмайды. Мысалыға мирас ілімінде əженің мұраның алтыдан бірін алатындығын қабылдамау осыған жатады».
Ибн Мəлəк (немесе Мəлік) “Манар” шархында (түсіндірмесінде) былай дейді: «Ижма – “бірігу” деген сөз. Бір ғасырда өмір сүрген мужтаһидтердің бір істің үкімі бойынша бірігуі. Бұл – сөз немесе əрекет болуы мүмкін. Ижтиһад жасау керек етпейтін нəрселерде бір ғасырда өмір сүретін мұсылмандардың барлығы бірігуі керек. Бірігу - бірдей сөз айту немесе бірдей іс жасау болып табылады. Бір ғасырда өмір сүретін мужтаһидтердің бір бөлігі айтса немесе жасаса, қалғандары естіп, үндемесе, қарсы болмаса Ханафи мазһабы бойынша ижма болады. Шафии мазһабында бұл ижма болып есептелмейді. Ижтиһад істерінде ижма иесі болу үшін мужтаһид болу керек. Құран Кəрімнің, намаз рəкаттарының жəне зекет мөлшерінің, нанды қарызға алудың жəне моншаға барудың бізге нақыл жолымен жеткізілгендігі секілді ижтиһад ету қажетсіз нəрселердің ижмасында мужтаһид болу керек емес. Мұндай нəрселерде мужтаһид еместердің ижмалары да қолданыла береді. Бірақ, олардың бидғат өкілі жəне пасық (күнəһар) болмауы керек (сол үшін де шииттер мен уаххабилердің кітаптарында жазылған қате нəрселер ижма бола алмайды. Харам, халал жəне парыздар үшін дəлел болмайды). Мұндай ижмалар (ауызбірлігі) жүзеге асу үшін сахабалар мен əһли бəйттің ұрпағы болу шарт емес. Мəдинаның тұрғыны болуы да керек емес. Көптеген ғалымдардың пікірінше “сəлəф” деп аталатын бұрын келген ғұламалардың əр түрлі білдірген мəселесінде кейін келген ғалымдардың ижма етуі (ауызбірлігіне келуі) жаиз болады. Бір мужтаһид басқаша ижтиһал етсе ижма жүзеге аспайды. Хабар-и уаһидпен, яғни бір-ақ кісі хабар берген хадисте жəне мужтаһидтің қияс жасауымен шығарған үкімінде ижма етуге болады. Аяттар мен мəшһүр хадистерден анық түсінілетін үкімдерде ижма болмайды. Олардың өздері онсыз да дəлел болып табылады. Сəлəф-ус-салихиннің, яғни сахабалардың (радиаллаһу та’ала алейһим ажмаин) біздерге əр ғасырдың ижмасы (ауызбірлігімен) мен келген ижмалары мутауатыр хадис сияқты, яғни сахабалардың ондай ижмаларын үйреніп, соларға сай əрекет етуіміз керек. Бұған Құранның Аллаһтың сөзі екендігі, намаз бен оразаның, зекеттің парыз екендігі жатады. Бір салих адам арқылы жеткен ижмалар болса, уаһид хабармен білдірілген хадистер сияқты болып табылады. Олармен тек əрекет ету уəжіп, оның ілімімен білу (сену) уəжіп емес. Түс намазынан бұрын төрт рəкат сүннет оқу осыған жатады.
Ижманың дəрежелері бар. Сахабалардың ашық түрде жəне əр ғасырдың ижмасы арқылы хабар берілген ижмалары аяттар мен мутауатыр хадистер сияқты қуатты болып саналады. Қабылдамаған, сенбеген адам кəпір болады. Сахабалардың біразы ижма етіп, қалғандары үнсіз қалған ижмалар да нақты дəлел болса да, оны қабылдамаған адам кəпір болмайды. Ижманың үшінші дəрежесі - сахабалардың басқа-басқа пікірде болмаған мəселелерінде кейінгі ғасырлардың ижмасы. Олар мəшһүр хабарлар сияқты қадірлі саналады. Одан кейінгісі – сахабалардың əртүрлі ижтиһад еткен үкімдерінде кейін келгендердің ижмасы (ауызбірлігіне келуі). Олар уаһид хабармен білдірілген хадистер сияқты болып, онымен əрекет ету - уəжіп, иман ету - уəжіп емес. Бір ғасырда өмір сүрген мұсылмандар (ғалымдар) бір мəселе бойынша ауызбірлігіне келмесе (басқа басқа қарастарда болса), кейін келгендердің осы əртүрлі сөздердің ешқайсысына сай болмаған жаңа үкім шығаруы түбегейлі түрде бұрыс болады. Бұл сөздерден басқа жаңаша бағытта сөз айтуылары жаиз болмайды.
Қияс - бір нəрсені басқа нəрсеге ұқсату деген сөз. Фикһта үкімі аят пен хадистен ашық түсінілмейтін бір нəрсенің үкімін осыған ұқсайтын басқа нəрсенің үкімінен түсіну дегенді білдіреді. Қиястың да дінімізде дəлел екендігі ақыл жолымен де нақыл жолымен де белгілі. «Ей, ғылым иелері! Итибар етіңдер! (Назар аударып, байланыстырыңдар)» деген аяти кəрима «Білмегендеріңді білгендеріңмен салыстырыңдар!» дегенді білдіреді. Өйткені, “итибар” – “ұқсату” деген сөз. Сахабалардан Муаз бин Жəбəл (радиаллаһу анһ) Йеменге барып, ижтиһад ететінін айтқанда Расулуллаһтың риза болып, оны мақтауы қиястың дінімізде дəлел екенін көрсетеді. Қиястың шарттары, рукндері, үкімдері жəне дафи болады. Мужтаһидтің оларды білуі керек». “Манар” шархынан алынған үзінді аяқталды.
Əһли сүннет мұсылмандарына уаххабилердің жасаған қарсылықтары мен жапқан жалаларына Ислам ғалымдары түрлі жауаптар береген. “Усул-ул-арбаа фи тардид-ил уаххабия” кітабын оқыған адам уаххабилердің алданғанын, тура жолдан тайғандығын, мұсылмандарды пəлекетке сүйреп жатқандығын аңғарады. Бұл кітапта былай делінген:
«Аллаһу Та’аладан басқа нəрсеге тағзым етуге, яғни ұлықтауға болатынын Құран Кəрім, хадистер жəне сəлəф-ус-салихиннің сөздері мен істері, сондай-ақ көптеген ғалымдар көрсеткен. “Хаж” сүресінің 32-аятында: «Кімде-кім Аллаһу Та’аланың шə’аиріне (белгілерін) тағзым етсе (ұлықтаса), ол іс жүректердің тақуалығынан» делінген. Сол үшін Аллаһу Та’аланың шə’аирін - белгілерін ұлықтау уəжіп болды. “Шə’аир” сөзі “белгі”, “нышан” дегенді білдіреді. Абдулхақ Дехлеви «Шə’аир – “ша’ира” деген сөз. Ша’ира “белгі” дегенді білдіреді. Көрінгенде Аллаһу Та’аланы еске түсіретін барлық нəрсе Аллаһ Тағланың шəаирі (белгісі) болады» дейді. “Бақара” сүресінің 158-аятында: «Сафа мен Мəруə Аллаһу Та’аланың шə’аирлерінің ішінде» деп бұйырылған. Бұл аяттан Аллаһу Та’аланың шə’аирлерінің осымен шектелмегені көрініп тұр. Сол секілді шə’аирге тек Арафат, Муздалифа жəне Мина деген жерлер жатпайды. Олардан басқа шə’аирлер (белгілер) де бар. Шах Уəлиуллаһ Дехлеви “Хужжатуллаһ-ил-балиға” кітабының 69-бетінде: «Аллаһу Та’аланың ең ұлы шə’аирлері төртеу: Құран Кəрім, Қағба-и Муаззама, Пайғамбарлар жəне намаз» дейді. Шах Уəлиуллаһ (рахимаһуллаһу та’ала) “Əлтаф-ул-қудс” кітабының 30-бетінде: «Аллаһу Та’аланың шə’аирін (белгілерін) тағзым, ұлықтау, жақсы көру – Құран Кəрімді, Пайғамбарды (алейһиссалам) жəне Қағбаны жақсы көру деген сөз. Тіпті, Аллаһу Та’аланы еске түсіретін барлық нəрсені жақсы көру деген сөз. Аллаһу Та’аланың əулиелерін жақсы көру де осыған кіреді» дейді. [Өйткені, «Əулиені көрген кезде Аллаһ еске түседі» деген хадис шəриф Ибн Əби Шейбеде жəне “Иршад-ут-талибин” жəне “Қунуз-уд-дəқаиқ” кітаптарында жазылған. Бұл хадис шəрифтен Аллаһу Та’аланың шə’аиріне (құрметке лайық белгілеріне) əулиелердің де кіретіні түсініледі. Əулиелерді ұлықтау, құрметтеу үшін, олардың қабіріне кесене салуға болатыныдығы “Жами-ул фəтауа” кітабында да аталған.] Мекке қаласындағы масжид-ул-харамның қасындағы Сафа жəне Мəруə деген екі төбенің арасында Исмаил алейһиссаламның анасы Хажар барып келгендіктен бұл екі төбе Аллаһу Та’аланың шə’аирі (белгісі) болған. Ол жер қасиетті ананы еске түсіруге себеп болса, бүкіл жаратылыстың ең ұлысы жəне Аллаһу Та’аланың сүйіктісі болған Мұхаммед алейһиссаламның туып-өскен, ғибадат жасаған, көшкен, намаз оқыған, қайтыс болған жері жəне қасиетті кесенесі мен отбасының, сахабаларының орындары неге шə’аир (қасиетті белгі) болмасқа? Олар не үшін қиратылуы тиіс?
Құран Кəрім мұқият оқылатын болса, бірқатар аяттың расулуллаһ Мұхаммед алейһиссаламды тағзым ететіні, ұлықтайтындығы айқын байқалады. “Хужурат” сүресіндегі аятта: «Ей, иман келтіргендер! Аллаһу Та’аланың жəне Расулының алдына озбаңдар! Аллаһу Та’аладан қорқыңдар! Ей, иман келтіргендер! Пайғамбардың даусынан жоғары дауыспен сөйлемеңдер! Оған (алейһиссалам) өздеріңмен сөйлескендей сөйлемеңдер! Бұлай жасағандардың ғибадатарының сауабы жоқ етіледі. Расулуллаһтың жанында төмен дауыспен сөйлегендердің жүректерін Аллаһу Та’ала тақуалыққа толтырады. Олардың күнəларын кешіреді жəне көп сауап жазады. Оны сырттан айқайлап шақырғандар ойланбайды. Сыртқа шыққанша күтсе, өздеріне жақсы болады» деп бұйырылған. Осы бес аятты инсаптылықпен оқып ойланған кісі Аллаһу Та’аланың сүйікті Пайғабарына көрсетілуі тиіс болған құрмет жəне тағзымның қаншама жорғарылатқанын түсінеді. Бұл əмірмен үмбеттің Пайғамбарға өте əдептілікпен мəміледе болуын қатты талап еткенін көреді. Оның алдында дауысын жоғарылатқандардың бүкіл ғибадаттарының жоқ болатынын ойланған адам бұйырықтың маңыздылығын түсінуі мүмкін. Бəни Тəмим қауымынан 70 адам Мəдинаға барып, сырттан айқайлап пайғамбарымызды үйінен шақырған. Осы аяттар соларға жаза ретінде келген еді. Кейбір адамдар өздерін Бəни Тəмим тегінен шыққанбыз дейді. Сол үшін пайғамбарымыз хадис шəрифте: «Дөрекілер мен қастандық жасаушылар - шығыста» жəне «Шайтан ол жерден бүлік шығарды» деп, қолымен Нəжд жақты көрсетеді. Мазһабсыздардың бір бөлігі – Нəждилер. Олар Нəжд аймағынан шыққандықтан осылай аталған. Жоғарыдағы хадис хабар берген бүлік 1200 жылдан кейін шықты. Олар Нəждтен Хижазға (Мекке-Мəдина аймағы) барып, мұсылмандардың мал-мүлкін талан-таражға салды. Еркектерін өлтіріп, əйелдері мен балаларын құлдыққа салды. Кəпірлердің жасамаған қатыгездіктерін солар жасады.
Жоғарыдағы көрсетілген аяттарда қайта қайта «Ей, Иман келтіргендер!» деп бұйырылған. Бұл қияметке дейін келетін барлық мұсылмандардың Расулуллаһқа құрмет көрсетуі, əдептілік танытуы бұйырылғанын көрсетеді. Тек сахабаларға бұйырылған болса, «Əй сахабалар!» делінер еді. Өйткені, «Ей, расулдың əйелдері» жəне «Ей, Мəдина халқы» деп тек бір қауымға арналған бұйырықтар да кездеседі. Намаздың, оразаның, қажылықтың, зекеттің жəне басқа ғибадаттардың қияметке дейін келетін барлық мұсылмандарға парыз екенін білдіру үшін «Ей, иман келтіргендер» деп бұйырған. Осылайша, уаххабилердің: «Расулуллаһ тірі кезде оны ұлықтауға, оған құрмет көрсетуге болатын еді. Өлгеннен кейін құрмет көрсетілмейді, одан көмек сұрауға болмайды» деген сөздерінің Құранға қайшы екендігі аяти кəримамен дəлелденіп отыр.
Жоғарыдағы аяттар Аллаһу Та’аладан басқаны да ұлықтау керек екенін көрсетеді. “Бақара” сүресінің 104-аятында «Ей, иман келтіргендер! “Раина” демеңдер. “Бізге назар сал” деңдер. Аллаһу Та’аланың үкімдерін тыңдаңдар!» делінген. Муминдер Расулуллаһқа “раина”, яғни “бізді қорға” дейтін. “Раина” сөзі яһуди тілінде балағаттау мағынасын білдіреді. Яһудилер Пайғамбарымызға осы мағынада “раина” дейтін еді. Жаман мағынасы болғаны үшін Аллаһу Та’ала муминдерге бұл сөзді қолдануға тыйым салды. “Əнфал” сүресінің 33-аятында: «Сен олардың ішінде болғандықтан Аллаһу Та’ала оларды азаптамайды» деп бұйырылған. Қияметке дейін үмбеттің азапқа тартылмайтындығы уəде етілді. Бұл аят уаххабилердің «Ол араларыңнан кетті, топыраққа айналды» деген сөзін теріске шығарады.
“Бақара” сүресінің 34-аятында: «Періштелерге Адамға сəжде жасаңдар деген кезімізде сəжде жасады. Тек Ібіліс сəжде жасамады» делінген. Бұл аят Адам пайғамбарға тағзымды, оны ұлықтауды бұйырады. Шайтан Аллаһу Та’аладан басқаға тағзым етуге, ұлықтауға болмайды деп, Адам алейһиссаламды жамандап сəжде етпеді. Уаххабилер де шайтанның жолында. Юсуф пайғамбардың ата-анасы, бауырлары оған сəжде жасап, құрмет көрсететін. Аллаһтан басқаны құрметтеу, ұлықтау ширк жəне күпірлік болса, Аллаһу Та’ала сүйікті құлдары туралы айтқанда осы сипаттарын атап мақтамас еді. Əһли сүннет сенімі бойынша Аллаһтан басқаға сəжде жасау - харам. Бұл ғибадат сəждесіне ұқсағандықтан харам, тағзымға (ұлықтауды) ұқсағандықтан емес!
Шайтан Расулуллаһқа əрдайым нəждтік қария кейпінде көрінетін. Кəпірлер Меккеде Дар-ун-надуа деген жерге жиналып, Расулуллаһты өлтіруге шешім қабылдаған кезде шайтан нəждтік қарт болып көрініп, қалай өлтіру керектігін үйретеді. Олар “Нəждтік қарияның айтқанын істейік” дескен. Сол күннен бастап шайтан “Шайх-и Нəжди” деп аталды. (“Шайх” – “ақсақал”, “қария” дегенді білдіреді).
Мухиддин Араби “Мусамарат” кітабында былай дейді: «Құрайыш кəпірлері Қағбаны жөндеген кезде қауым басшыларының барлығы хажар-ул-əсуəд тасын орнына қоюға таласты. “Ертең таңертең алғаш келген адамнан төрелігін сұрайық, сол кімді айтса сол қойсын” деседі. Алғашқы болып Расулуллаһ (алейһиссалам) келді. Ол кезде жиырма бес жаста болатын. Барлығы қуанып: “Бұл əмин, сенімді адам, оның айтқанын істейміз” деді. Расулуллаһ: “Бір төсеніш əкеліп тасты салып, əр қабиладан (қауым, ру) бір адамнан шетінен ұстап, тасты қоятын жерге апарыңдар” деді. Сосын оны өзі мүбарак қолымен алып, орнына қойды. Сол кезде шайтан шайхи Нəжди (нəждік қарт адам) болып көрініп, бір кесекті көрсетіп, “мынаны тірек етіп қой” дейді. Мақсаты ол кесектің езіліп, хажар-и əсуəдтің орнынан құлауы жəне осы арқылы жұрттардың Расулуллаһқа “қолы ауыр”, “сұмқадам” деуіне себеп болу еді. Расулуллаһ оны түсініп, “əғузу биллаһи минаш-шайтани-ир-ражим” деді. Шайтан сол сəтте жоқ болды». Мухиддин Араби (рахметуллаһи та’ала алейһ) осы сөзінде шайтанның шайхи нəжди екенін айтқаны үшін мазһабсыздар мен уаххабилер оған жау болды. Тіпті, оны кəпір деді. Мазһабсыздардың ұстазының шайтан екендігі осы жерден де аңғарылады. Расулуллаһтан қалған жəдігер жерлер мен кесенелерді сол үшін қиратуда. Бұл орындар адамдарды мүшрік етеді деп санайды. Қасиетті орындарда Аллаһу Та’аладан тілек тілеу ширк болса, Аллаһу Та’ала қажылыққа баруды бұйырмас еді. Расулуллаһ тауап жасаған кезде тасты (хажар-и əсуəд) сүймес еді. Арафатта, Муздалифада дұға оқылмас еді, Минада тас атылмас еді, Сафа мен Мəруə арасында жүгірілмес еді. Бұл қасиетті орындар осылай ұлықталмас еді.
Ансарлар жиналған жерге басшылары Саад бин Муаз (радиаллаһу анһ) келген кезде Расулуллаһ: «Басшыларың үшін орындарыңнан тұрыңдар» деді. Бұл бұйрық Саадты тағзым (ұлықтау) үшін берілген еді. “Саад науқас болатын. Оны мінген көлігінен түсіру үшін бұйырылған” деу қате. Өйткені, бұл іс олардың барлығына бұйырылды. Көліктен түсіру үшін айтылса, бір-екі адамға айтылар еді. Тек “Саад үшін” деп айтылар еді. “Басшыларың үшін” деп айтудың қажеті болмас еді.
Абдуллаһ бин Омар (радиаллаһу анһ) қажылық жасауға Мəдинадан Меккеге бара жатқанда жолдағы қасиетті орындарға, Расулуллаһтың отырған жерлеріне тоқтап, намаз оқып, дұға ететін, ол жерлермен берекеттенетін. Расулуллаһтың мінберіне қолын қойып, бетіне сүртетің. Ханбали мазһабының құрушысы Имам Ахмед бин Ханбəл Мұхаммед алейһиссаламның кесенесін жəне мінбесін сүйіп, берекет алатын. Ханбали мазһабынан екендіктерін айта тұра, осы мазһабтың имамының жасаған нəрсесін ширк дейді. Бұдан олардың “Ханбалиміз” деп жалған айтатындығы аңғарылады. Имам Ахмед бин Ханбəл шафии мазһабының құрушысы имам Шафиидің көйлегін сулап, сол суды ішті. Содан берекет алды. Халид ибн Зайд Əбу Əйуб-əл-Ансари (радиаллаһу анһ) Расулуллаһтың қабіріне бетін сүрді. Біреу келіп, оны тұрғызбақшы болғанда: “Мені жібер. Тасқа, топыраққа келген жоқпын. Расулуллаһтың құзырына келдім” деген.
Сахабалар (алейһимурридуан) Расулуллаһтың заттарымен берекеттенетін. Мысалы, дəрет алған суы, көйлегі, аса таяғы, қылышы, кесесі, жүзігі сахабалар үшін тəбəрік еді. Муминдердің анасы Умму Сəлəмада (радиаллаһу анһа) сақалының бір талы бар еді. Ауру адам келсе, оны суға салып, сол суды ауруға ішкізетін. Пайғамбарымыз қолданған кесеге су құйып, ем үшін ішетін. Хадис ғалымы хазіреті имам Бухаринің қабірінен мүшкі амбар исі шығып тұратын. Зияратқа келгендер топрағынан алып кететін еді. Ешбір ғалым жəне муфти бұған кедергі болмайтын, қарсы шықпайтын. Хадис жəне фикһ ғалымдары бұған рұқсат еткен». “Усул-ул-арбаа” кітабынан алынған үзінді аяқталды.
“Əл-усул-ул-арбаа фи тардид-ил уаххабия” кітабында екінші асылдың соңында парсы тілінде былай делінеді: «Уаххабилер жəне сол сияқты мазһабсыздар мажаз бен истиараның (теңеу мен бейнеліліктің) не екендігін білмейді. Біреудің бір нəрсе істегенін айту, ол сөз мажаз болса да (астарлы мағынада айтылса да), күпірлік дейді. Алайда, Аллаһу Та’ала Құран Кəрімнің бірнеше жерінде істің ақиқат жаратушысы, орындаушысы өзі екендігін, мажази орындаушысы құлдары екендігін айтады. “Əнғам” сүресінің 57-аятында жəне “Юсуф” сүресінде: «Үкім - тек Аллаһқа тəн», яғни “үкім етуші жалғыз Аллаһ” деп бұйырылған. “Ниса” сүресінің 64-аятында: «Араларыңдағы келіспеушіліктерге сені үкім шығарушы етпейінше иман келтірген болып саналмайды» делінген. Бірінші аят ақиқат үкім шығарушының тек Аллаһу Та’ала екендігін, ал екінші аят адамға да мажаз (теңеу) ретінде “үкім шығарушы” делінетін көрсетеді.
Əрбір мұсылман тірілтетін де, өлтіретін де тек Аллаһу Та’ала екенін біледі. Өйткені, “Юнус” сүресінің 56-аятында: «Тірілтетін де, өлтіретін де тек Сол» дейді. “Зумар” сүресінің 42-аятында: «Өлім уақытында адамды Аллаһу Та’ала өлтіреді» деп бұйырылды. “Сəжде” сүресінің 11- аятында мажаз ретінде «Өлтіру үшін өкіл қылынған періште сізді өлтіреді» деп бұйырылды.
Ауруларға шипа беретін де тек Аллаһу Та’ала. Өйткені, “Шуара” сүресінің 80-аятында: «Ауырған кезімде маған тек Сол шипа береді» делінген. “Имран” сүресінің 49-аятында Иса пайғамбардың: «Соқырдың көзін ашамын жəне алапес ауруын жазамын, Аллаһу Та’аланың рұқсатымен өлгендерді тірілтемін» дегендігі көрсетілген. Адамға перзент беретін шындығында Аллаһу Та’ала. Жəбірейіл алейһиссаламның мажаз (теңеу) ретінде: «Саған пəк ұл беремін» дегенін “Мəриям” сүресінің 18-аяты көрсетеді.
Адамның нағыз иесі – Аллаһу Та’ала. “Бақара” сүресінің 257-аятында: «Аллаһу Та’ала иман келтіргендердің иесі» деп, осыны айқын түрде көрсетеді. “Маида” сүресінің 56-аятында: «Сендердің иелерің – Аллаһ жəне оның расулы» жəне “Ахзаб” сүресінің 6-аятында «Пайғамбар муминдерге өздеріне көбірек ие!» делініп, құлдың да мажаз ретінде ие бола алатынын көрсетеді. Сол сияқты нағыз көмекші – Аллаһу Та’ала. Бірақ, Аллаһу та’ала мажаз жолымен құлдарына да “муин” (көмекші) деген. “Маида” сүресінің 3-аятында: «Жақсылық пен тақуалықта бір-біріңе көмектесіңдер!» деп бұйырылған. Уаххабилер Аллаһтан басқаның құлы деген мағынаны беретін Абдуннəби, Абдуррасул деген мұсылмандарды мүшрік деп санайды. Алайда, “Нұр” сүресінің 32-аятында: «Іштеріңдегі бойдақтардан əйел, құл, күңдердің салих болғандарын үйлендіріңдер!» деп бұйырылған. Адамдардың шынайы Раббысы – Аллаһу Та’ала. Бірақ мажаз ретінде басқаға да “Раб” делінеді. “Юсуф” сүресінің 42-аятында: «Раббыңның (қожайыныңның) қасында мені зікір ет (еске ал)» деп бұйырылған.
Уаххабилердің ең көп тоқталған мəселесі – “истиғаса” сөзі болып табылады. Аллаһтан басқадан көмек сұрауды, оған сыйынуды олар ширк дейді. Иə, истиғаса шындығында Аллаһу Та’алаға жасалады. Мұны білмейтін мұсылманның өзі жоқ. Алайда, басқадан да истиғаса етілетінін мажаз ретінде айтуға болады. Өйткені, “Қасас” сүресінің 15-аятында: «Өз қауымынан шыққан дұшпанына қарсы одан истиғаса (көмек) сұрады» делінген. Хадис шəрифте де: «Махшарда адамдар Адам пайғамбардан истиғаса етеді (көмек сұрайды)» делінеді. “Хиснул-хасин” кітабында (Ибни Жəзəри: Шамсиддин Мухаммед бин Мухаммед бин Əли, шафиғи ғалымы. Хижр.751 (м.1350) ж. Шамда туылып, х.833 (м.1429) ж. Ширазда қайтыс болған. “Хисн-ул-хасин” дұға кітабы арапша жəне парсыша аудармаларымен бірге басылған. ) келген хадис шəрифте: «Жəрдем керек болған адам: “Ей, Аллаһтың құлдары, бізге көмектесіңдер” десін!» деп жазылған. Бұл хадис қасында жоқ адамнан көмек сұрауды бұйыруда». “əл- Усул-ул-арбаа” кітабынан жасалған аударма аяқталды.
Хижраның 1150 жылы (м.1737) Мəмбет бин Абдулуаххабтың ағылшын тыңшысы Хемфермен бірігіп таратқан уаххабилік сенімдері аз уақыттан соң саяси сипатқа ие болды. Ағылшындардың саяси жəне əскери көмегімен Арабстанға таралды. Осман падишахы ІІ Махмуд Ханның бұйрығымен Мысыр əкімі Қавалалы Мухаммед Əли Паша Арабстанды уаххаби қарақшыларынан тазартты. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін халифат құлатылып Арабстанға қайтадан ағылшындардың қолдауымен уаххабилер қоныстандырылды. Соның нəтижесінде 1932 жылы Сауд Арабиясы мемлекеті құрылды.
٭٭٭٭٭٭
“Усулул-арбаа” - Мухаммед Хасан Жан Сирхинди. х.1349 (м. 1930) жылы қайтыс болған.
“Мəжма-ул-əнхур” – Абдуррахман Шайхизада, Пайғамбар ұрпағы - саййид, Арабстанда Забид муфтисі еді.
“Кəшф-ун-нур ан асхаб-ил-қубур” Абдулғани Наблуси. Фикһ, тафсир, хадис жəне тасаууф ғалымы. Хижраның 1050 (м.1640) ж. Шамда (Дамаск) туылып, х.1143 (м.1731) ж. сол жерде қайтыс болған.
“Жами-ул-фəтауа” – Əбул-Қасым Самарқанди, ханафи фикһ ғалымы, х.556 (м.1161) жылы қайтыс болған.
“Тəнуир-ул-абсар”, Шамсиддин Мухаммед бин Абдуллаһ Ғаззи - Тимурташи, ханафи фикһ ғалымы, х.1004 (м.1595) ж. Палестинаның Ғазза қаласында қайтыс болған.
“Қунуз-уд-дəқаиқ” - Абдуррауф Мунауи (немесе Манауи), шафии фикһ ғалымы, “Қунуз-уд-дəқаиқ” кітабында 10 мың хадис бар, х.1031 (м.1621) ж. Каирде қайтыс болған.
“Иршад-ут-талибин” - Санауллаһи Пани-Пути Дехлеви, ханафи ғалымы, 10 томдық арапша “Тафсир-и Мазхари” кітабымен тағы басқа отызға жуық кітабы бар. х.1143 (м.1730) ж. Үндістанның Пани-пут қаласында туылып, х.1225 (м.1810) ж. сол жерде қайтыс болған.
“Хиснул-хасин” – Ибни Жəзəри: Шамсиддин Мухаммед бин Мухаммед бин Əли, шафиғи ғалымы. Хижр.751 (м.1350) ж. Шамда туылып, х.833 (м.1429) ж. Ширазда қайтыс болған. “Хисн-ул-хасин” дұға кітабы арапша жəне парсыша аудармаларымен бірге басылған.
Сайтымыздағы мәліметтер бүкіл адамзаттың пайдалануы үшін дайындалған.
Түп нұсқасын өзгертпеу шартымен рұқсат алмай-ақ, әркім қалағанынша пайдалана алады. www.islamdini.kz ® 2008-2024